حفظ فعالیت جنسی و سلامت آن بعد از ضايعه نخاعی برای بسياری از افراد نخاعی
ازاولويتهای مهم محسوب می شود. خوشبختانه طی چند سال اخیر تحقيقات زيادی در
اين زمينه آغاز شده است. در گذشته دانش ما در حوزه ضايعه نخاعی منحصرا" بر
روی مردان و عملکرد نعوظ آنان تمرکز داشت، اما امروزه اقدامات زیادی جهت
بررسی تاثير آسيب نخاعی بر روی مسائل جنسی زنان نيز آغاز شده است. در هر صورت
، اخيرا" يافته های حاصل از مطالعات ناباروری بعد از آسيب نخاعی نشان داده
است که متخصصان امر، می توانند با توجه به توان بالقوه بيمارانی که به تازگی
دچار ضايعه شده اند ، به مراقبت از عملکرد جنسی آنان خوش بين باشند.
پاسخ به تحریکات جنسی
تاثير ضايعه نخاعی بر روی عکس العمل جنسی معمولا" بر اساس میزان کامل يا ناقص
بودن ضايعه بيمار مورد بحث قرار می گيرد و بسته به اينکه آسيب نورولوژيکی بر
روی بخشهای ساکرال (خاجی) نخاع افراد تاثير گذاشته باشد يا نه، در ناحيه
نرونهای حرکتی فوقانی يا تحتانی اختلال ايجاد می شود. اينکه آيا ضايعه نخاعی
کامل است يا ناقص ، از طريق "توانائی انقباضات ارادی مقعد" وهمچنین اينکه
"آيا فرد در اطراف مقعد خودحس دارد يا خير" تعيين مي شود. از آنجائی که در
مردان اندامهای تناسلی در خارج بدن قرار دارند، مطالعاتی در قالب پرسشنامه
جهت تعيين تاثير ميزان ضايعه نخاعی بر نعوظ و انزال انجام شده است. در مردان
مبتلا به ضايعه نخاعی کامل و آسيب نرونهای حرکتی فوقانی که بر بخشهای خاجی
تاثير دارند، واکنشهای روانی نعوظ که با حفظ عملکرد انعکاس نعوظ مرتبط هستند
،دچار کاهش يا فقدان می شود (1960 - Bors and comarr ). اما در آن دسته از
مردانی که دارای ضايعات ناقص وآسیب نرونهای حرکتی فوقانی هستند، عملکرد
انعکاسی نعوظ وجود دارد. در هر صورت، برخی از مردان دارای ضایعه کامل نیز
ممکن است قادر به عملکرد روانی نعوظ باشند. مشخص شده است که تقريبا" 25 درصد
از مردان که دارای ضايعات نرونهای حرکتی تحتانی در بخشهای خاجی نخاع هستند ،
ازلحاظ روانی قدرت نعوظ را خواهند داشت،در حالی که هيچيک از آنان عملکرد
انعکاسی نعوظ را ندارند. در ضايعات ناقص نرونهای حرکتی تحتانی که مقاطع خاجی
نخاعی را تحت تاثير قرار داده اند، بيش از 90 درصد افراد قادر خواهند بود که
نوعی از عملکرد نعوظ را داشته باشند.
گزارشات گذشته مفروض بر اين بوده اند که عملکرد جنسی زنان همانند فعالیت جنسی
مردان، تحت تاثير ضایعه قرار می گيرد، بطوری که طی آن واکنشهای روانی و
ترشحات پيش از انزال بسته به سطح و درجه آسيب نخاع در مردان و زنان به شکلی
قابل مقايسه هستند. اما تحقيقات آزمايشگاهی اخير اين فرضيه را تقويت کرده
اندکه زنان مبتلا به ضايعات نخاعی کامل ودارای آسيّب نرونهای حرکتی که بر
بخشهای خاجی نخاع آنان تاثير گذشته اند، توانائی ایجاد ترشحات انعکاسی، پيش
از انزال را دارند ،در حالی که واکنشهای روانی مربوط به پيش از انزال از بين
می رود . ( 1995- Alexander and Sipski
)
به هر حال تحقيقات نشان داده که در آندسته از زنانی که ضايعات کامل و آسيب
نرونهای حرکتی فوقانی را دارند،بررسی توانائی قدرت حس آنان در پوست قسمتهای
مربوط به مهره های 11- L2 T ،ممکن است جهت پيشگويی وضعیت
روانی ترشحات پيش از آميزش مورد استفاده قرار گيرد. برنامه های مربوط به
تحقيقات بيشتر ،جهت تائيد تاثيرات ضايعه نخاعی در زنان مبتلا به آسيب های
پائين سطح T6 به آينده موکول شده است.
توانائی انزال بطور قابل ملاحظه ای در مردان مبتلا به ضايعه نخاعی کاهش می
يابد. اين مسئله عمدتا" ناشی از اين امر است که ایجادتحريکات هماهنگ
نورولوژيکی از طريق سيستم عصبی سمپاتيک، پاراسمپاتيک و سوماتيک جهت ايجاد
انزال ضروری هستند. برای مثال: ميزان انزال در مردان مبتلا به ضايعات نرونهای
حرکتی فوقانی می تواند تا 4 درصد کاهش پيدا کند (1960- Bors , comarr ) علاوه
بر اين بسياری از مواقع مردان مبتلا به آسیبهای نخاعی انزالی دارند که در آن
بجای خروج از آلت به داخل مثانه برگشت می کند. اين نوع از ناتوانی انزال
اخيرا" بطور موفقيت آميزی جهت کمک به مردانی که از ناباروری رنج می برند قابل
درمان است.
درمان اختلالات جنسی
درمان اختلالات جنسی مردان بیشتربر درمان اختلالات نعوظ متمرکز است. برای
آندسته از مردانی که قارد به نعوظ انعکاسی هستند ولی نمی توانند آنرا حفظ
کنند، استفاده از يک حلقه سيليکونی يا لاستيکی که در انتهای آلت قرار می گيرد
،می تواند جهت حفظ نعوظ مفيد باشد.از اين حلقه ها می توان برای مدت 30 دقيقه
استفاده نمود ولی نبايستی زمان طولانی تری بکار گرفته شوند، زيرا خطر نارسايی
جريان خون می تواند باعث ايسکمی (کم خونی موضعی ) و عواقب بعدی آن گردد. اگر
مردی توانايی داشتن نعوظ را نداشته باشد،استفاده از يک وسيله مکشی مولدخلاء
بعد از قرار دادن حلقه ای مشابه روش فوق احتمال دارد، جهت ايجاد نعوظ موثر
واقع شود. بعلاوه اين وسيله نيز نبايستی بيشتر از 30 دقيقه به علت خطر ايسکمی
استفاده گردد.اخيرا" FDA تزريق پروستاگلاندين (E1 (prostaglandin را به درون
آلت توسط خود شخص مورد تا ئید قرارداده است. اين کار بايستی طی نعوظی که
تقريبا" بمدت 5 دقيقه ادامه داشته ، انجام گيرد. پروستاگلاندين ها عوارض
بالقوه ای دارندکه از جمله می توان به ايجاد پریاپیسم( priapism ) يعنی
شرايطی که به موجب آن نعوظ فروکش نخواهد کرد اشاره نمود. بنابراين دستورالعمل
های مربوط به وضعيتهای اضطراری برای بيمار بايستی فراهم و تدابیرموردنیاز جهت
درمان مناسب priapism در محل پیش بینی شده باشد. همچنين استفاده ازروش تعبیه
داروها درآلت( Intraurethral inserticn) بعنوان افق جديدی از ساير مکانيسم ها
ی درمانی اختلالات نعوظ محسوب می شود.
ساير اختلالات جنسی مردان از جمله ناتوانی در داشتن لذت جنسی، کاهش جنسی و
انزال زودرس در ميان جامعه مردان به خوبی مطالعه نشده اند. مطالعات پرسشنامه
ای نشان داده اند که تقريبا" 50 درصد مردان مبتلا به ضايعات نخاعی می توانند
لذت جنسی داشته باشند و همچنين مشخص شده است که داشتن لذت جنسی به ميزان آسيب
نخاعی بستگی ندارد. بعلاوه، مدارکی وجود دارند که نشان مي دهند رضايت جنسی و
تکرار فعاليت جنسی بعد از آسيب نخاعی کاهش پيدامی کند. از آنجائی که هماهنگی
پاسخ جنسی مردان از توليد نعوظ تا بالارفتن کيفيت احساس متغير است،دلايل
توانايی برخی از مردان جهت رسيدن به اوج لذت جنسی و عدم توانايی برخی ديگر
لازم است که به روشنی مشخص شود. به علاوه ، لازم است که برای ساير اختلالات
جنسی مردان پروتکل های درمانی تهیه شوند.
مشابه اختلالات جنسی مردان، نشان داده شده است که زنان مبتلا به ضايعات نخاعی
اين توانائی را دارند که تقريبا" در پنجاه درصد مواقع به اوج لذت جنسی برسند.
ولی مشخص نشده است که اين موضوع با ميزان آسيب آنان ارتباط داشته باشد.
همچنين اين مطلب اخيرا" از طريق تحقيقات آزمايشگاهی تائيد شده است که ( 1995
- Alexander, Sipski) مشابه مردان ، در زنان دارای آسيب نخاعی نيز رضايت جنسی
کاهش می يابد . بعلاوه تکرار فعاليت جنسی پس از آسيب طناب نخاعی تنزل پيدا می
کند. در خصوص درمان ناتوانی داشتن لذت جنسی، کاهش ميل جنسی و اختلالات مربوط
به تحریکات جنسی در زنان مبتلا به ضايعه نخاعی به شکل استاندارد اقدامی نشده
است. از آنجا که بعضی از زنان ضايعه نخاعی قادر هستند که لذت جنسی داشته
باشند، استفاده از فنون درمان مسائل جنسی ،مشابه روشهايی که برای افراد سالم
مورد استفاده قرار مي گيرند ،می توانند در آينده به عنوان درمانی مناسب برای
زنان مبتلا به آسيب نخاعی مورد استفاده قرار گيرند.
درمان ناباروری مردان
از آنجا که بطور کلی میزان انزال بعد از ضايعه نخاعی کاهش پيدا می کند، این
مسئله باعث می شود که ناباروری بعنوان يک مشکل مطرح شود .(1992- Sipski &
Alexander ) بعلاوه ناتوانی در انجام انزال و کاهش کميت و کيفيت اسپرم در
هفته های اول بعد از ضايعه نخاعی در مردان مبتلا به آسيب ايجاد می شود. ايجاد
انزال از طريق انزال الکتريکی ( electroejaculation ) ( تحريک الکتريکی محل
پروستات که انزال را توليد می کند ) به همراه يکی از روشهای زير :
• لقاح رحمی ( تلقيح منی در رحم زن )
• تلقيح آزمايشگاهی
• تزريق اسپرم به درون سيتوپلاسم سلول جنسی ( intracytoplasmic )
بعنوان گزينه مناسبی جهت درمان ناباروری مردان بعد از ضايعه نخاعی محسوب می
گردند. استفاده از فنون مذکور جهت ايجاد حاملگی همسران مردان مبتلا به ضايعات
نخاعی بايستی در کلينيک های تخصصی مربوطه هماهنگ و اجرا شود و تا حدی نيز
گران و پرهزينه هستند. روش ديگری که برای درمان نازائی مردان بکار می رود
استفاده از الکترو ويبريشن (electovibration ) بر روی آلت تناسلی می باشد.
بعلت خطر اتونوميک ديس رفلکسی ، در شروع کار اين روش ابتدا در کلينيک های
تخصصی اجرا می شود ولی می توان در منزل هم آنرا انجام داد و روشی است که هم
اکنون در اروپا و بسياری از کشورهای سراسر جهان اجرا می گردد.
الکتروويبريشن مشابه روش انزال الکتريکی همراه با تلقيح مصنوعی در زنان انجام
می گيرد.
زنان مبتلا به آسيب نخاعی از کاهش موقتی دوره های قاعدگی خود بعد از ضايعه
نخاعی رنج می برند. اما بعد از مدتی، معمولا" قاعدگی مجددا" از سرگرفته می
شود، بطوری که در اکثر مواقع به سيکل قبلی خود بازگشت می کند. درد قاعدگی حتی
بعد از آسيب نخاعی نیز وجود دارد و معمولا" توانايی زن نخاعی جهت بارداری
کاهش پيدا نمی نمايد. به همين دليل، به کنترل حاملگی جهت زنانی که دارای
ضايعه نخاعی هستند تاکيد مي گردد.
آنچه که اهمیت زیادی دارداین است که پزشکان متخصص زنان ،آندسته از خانمهائی
را که بعد از آسيب نخاعی باردار می شوند، از عوارض بالقوه ای که به همراه
بارداری و ضايعه نخاعی بروز پيدا می کنند آگاه سازند. ازجمله این عوارض می
توان به عفونت های دستگاه ادراری، زخمهای فشاری و از همه مهمتر آتونوميک ديس
رفلکسی اشاره کردکه بخصوص مورد آخر در طول دوره بارداری زنان نخاعی دارای
ضايعه بالاتر از6 T بطور مکرر ایجاد می شود. متاسفانه هنوز هم اتونوميک ديس
رفلکسی با پرکلامپسی ( preeclampsia ) اشتباه می شود و متخصصينی که بر روی
زنان نخاعی کار می کنند بايستی بتوانند بمنظور درمان صحيح ديس رفلکسی در زنان
مبتلا به آسيب نخاعی دو حالت مذکور را از هم تشخيص دهند. برخی از مطالعات
انجام شده نشان می دهد که عمل سزارين در زنان مبتلا به ضايعات نخاعی با خطر
زيادی همراه است و در هر صورت اقدامات اخير، افزايش وقوع اين مسئله را نشان
می دهند.
نتيجه گيری
امروزه برروی فعاليت جنسی و توانايی حفظ توان جنسی زنان و مردان مبتلا به
ضايعات نخاعی تاکيدزیادی می شود. همچنين بسيار مهم است که اطلاعات لازم در
مورد نحوه فعالیتهای جنسی و عملکرد دستگاه جنسی بعد از ضايعه نخاعی به بيمار
ارائه شود و بيمارانی که جهت حفظ سلامتی خود نياز به اطلاعات بيشتر دارند
،بايستی بدانند که به کجا مراجعه نمايند. در بيمارستانهای توانبخشی ، بایداين
اطلاعات با ارائه فيلم های آموزشی در خصوص " احیاء مجدد فعاليت جنسی " به
بيماران داده شود. (1993Alexander and Sipski) .فيلم های آموزشی همراه با
صحبتهای مختلف افراد نخاعی در مورد عملکرد جنسی آنان بعد از ضايعه نخاعی و
روشهای گوناگون فعاليت جنسی می توانند بسیارمفیدباشند. با اتکا به اين گونه
روشهای آموزشی، بيمار ان می توانند جهت کسب اطلاعات بيشتر به کلينيکهای مربوط
به مسائل جنسی مراجعه نموده و در مورد مشکلات خود و روشهای درمان آنها
راهنمايی گردند. آنچه اهميت دارد اين است که در زمان تغيير روش های حفظ
سلامتی بدن، نياز به حفظ سلامت جنسی در افراد نخاعی نیز نبايستی ناديده گرفته
شود. همچنین آخرین پيشرفتهای حاصله ، در اين زمینه باید جهت آموزش و مشاوره
به بيماران مورد استفاده قرار گيرد تا سطح سلامت جنسی آنان به حداکثر ميزان
ممکن ارتقاء داده شود.
*****
منبع:مقاله: " فعاليت جنسی و ضايعه نخاعی"-مترجم:مهندس عباس
كاشي(ohealth2007@yahoo.com)- انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان - تیر
1387برگرفته ازسایت:http://www.ed.gov/pubs/AmericanRehab
