هدف: هدف کلی این پژوهش بررسی ارائه خدمات کتابخانه های عمومی وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری در شهر تهران(وابسته به شهرداری)به افراد معلول، با تأکید بر نابینایان است.

روش:  جامعه آماری تحقیق عبارت از کتابخانه های عمومی شهر تهران است که بر اساس اطلاعات موجود تعداد آن برابر با 80 باب می باشد . در این تحقیق از روش توصیفی استفاده شده  است . ابزارکاردر این تحقیق پرسشنامه استانداردی است که توسط تاج الملوک ارجمند جهت بررسی میزان خدمات ارائه شده به گروههای ویژه تهیه وتدوین شده است. تجزیه وتحلیل اطلاعات وداده های مورد نیاز در پژ وهش حاضر به صورت توصیفی استنباطی انجام گرفت.

یافته ها: نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر بدین شرح است: خدمات کتابخانه های عمومی تهران به افراد ویژه در سطحی پایین تر از حد متوسط است.

خدمات کتابخانه های عمومی تهران جهت ارائه خدمات به افراد ویژه از امکاناتی پایین برخوردار هستند. برنامه های موجود در زمینه ارائه خدمات کتابخانه های عمومی تهران به گروههای خاص در سطحی پایین تر از حد متوسط است .بین میزان خدمات کتابخانه های عمومی تهران به افراد ویژه وخدمات مورد نیاز تفاوت معنی داری وجود دارد. بین تجهیزات وامکانات کتابخانه های عمومی تهران وتجهیزات لازم برای ارائه خدمات مناسب به افراد ویژه تفاوت وجود دارد .

اصالت/ارزش: در این تحقیق، نابینایان به عنوان کاربران خاص کتابخانه¬های عمومی مورد توجه قرار گرفته اند. با توجه به اینکه برنامه های موجود در زمینه ارائه خدمات کتابخانه به گروههای خاص کمرنگ است لذا پیشنهاد می گردد که جهت ارائه خدمات به افراد ویژه برنامه ریزی لازم انجام گیرد.

کلید واژه ها: کتابخانه¬های عمومی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری ،تهران، خدمات عمومی ،معلولان.

معلولان مانند تمام افراد سالم از حق مساوی برای برخورداری از امکانات رفاهی، تجهیزاتی و عمومی برخوردارند.کتابخانه های عمومی امروزه سعی در برآوردن نیاز اطلاعاتی اقشار مختلف جامعه دارند و در برنامه ریزی برای این کتابخانه ها باید همواره نیازهای ویژه این گروه در نظر گرفته شود.با این حال در اکثر مواقع کتابخانه ها جهت تأمین نیازهای علمی مراجعان با مشکل برخورد می کنند چرا که در امر رساندن منابع مورد نیاز به افراد معلول با مشکلات عدیده ای مواجه هستند ومعلولان اغلب از اساسی ترین موقعیت های آموزشی محروم بوده ومشاغل بی اهمیت به آنها محول می گردد.(ارجمند،1373)

از آنجا که وظیفه اساسی کتابخانه های عمومی فراهم کردن منابع مورد نیاز برای افراد وگروههای مختلف جامعه است تابتوانند از طریق مطالعه آنها نیازهای آموزشی واطلاعاتی خود را رفع کرده وبه صورت سالم اوقات فراغت خود را پر کنند کتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد اجتماعی سعی در برآوردن نیازهای اطلاعاتی تمام اقشار جامعه دارد. معلولین ونابینایان از اقشاری هستند که اگرچه ناتوان از انجام برخی از کارها هستند اما چه بسا که آنها می توانند درجایگاه خودمنشا بسیاری از پیشرفتها درزمینه های گوناگون باشند. پس نباید آنها رادست کم گرفت و بااین بهانه که آنها معلولیت جسمی دارند آنها را از بسیاری از نعمتها همچون دستیابی به منابع مورد نیاز خودمحروم کرد. نقطه آغازاین طرز فکر می تواند در کتابخانه های عمومی باشد جایی که تمام افراد از هر سن وجنس و با هر توانایی در آن وجود دارند. مشکلات بسیاری دراین راه وجود دارد اما با یاری دولت و دادن بودجه به کتابخانه های عمومی و عزم کتابداران و خودمعلولین می توان براین مشکلات غلبه کرد. لذا این پژوهش قصد دارد انواع خدماتی را که در کتابخانه های عمومی شهر تهران برای معلولان ارائه می شود،مورد سنجش وبررسی قرار داده وهمچنین در زمینه ارائه خدمات به گروههای ویژه از جمله معلولان ونابینایان وسایر گروههای خاص جامعه پس از بررسی وسنجش خدمات پیشنهاداتی ارائه نماید.

هدف از تحقیق تعیین وشناسایی خدمات ومنابع برای معلولان ونابینایان در کتابخانه های عمومی وابسته به شهرداری وپی بردن به مشکلات ونارساییهای موجود است،ودر ضمن پیشنهادهایی درزمینه ایجاد وتوسعه خدمات کتابخانه ای واطلاع رسانی به گروههای خاص  جامعه ارائه می شود.

1.آیا ساختمان کتابخانه های عمومی شهر تهران از شرایط مطلوب برای ارائه خدمات به معلولان ونابینایان برخوردارند ؟
2.آیا بودجه کافی برای ارائه خدمات به معلولان ونابینایان در نظر گرفته شده است ؟
3.در کتابخانه های عمومی تهران چه خدماتی به معلولان ارائه می شود؟
4.چه نوع منابعی برای معلولان ونابینایان در کتابخانه های عمومی تهران وجود دارد؟
5.منابع دیداری –شنیداری برای معلولان ونابینایان چگونه سازماندهی شده اند؟
6.چه تجهیزاتی برای معلولان ونابینایان،در کتابخانه های عمومی شهر تهران وجود دارد؟

کتابخانه های عمومی :منظور از کتابخانه های عمومی در این پژوهش ،کتابخانه های عمومی موجود در استان تهران وابسته سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است.

خدمات: کلیه فعالیت ها وکارهایی است که کتابخانه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم برای معلولان انجام می دهد

معلولان :منظور از معلولان دراین پژوهش افرادی هستند که در یک یاچند مورد دارای نقص عضوهستند،این موارد عبارتند از:بینایی،شنوایی،گویایی،جسمانی وذهنی

ارجمند(1372) درپایان نامه کارشناسی ارشد خود به "بررسی وضعیت کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی نابینایان درکشورهای در حال رشد با تاکید بر ایران وپیشنهاد شبکه اطلاع رسانی برای نابینایان در کشور " پرداخته است.

روش تحقیق پیمایشی است. نتایج حاصل نشان می دهد که پرسنل شاغل در کتابخانه ها هیچکدام تخصصی حتی در حد کاردانی در رشته کتابداری ندارند و به علت عدم وجود سازماندهی مناسب از منابع موجود هم به نحو مطلوب استفاده نمی شود کتابخانه ها فاقد نظام طبقه بندی مواد هستند.

به جز کتابخانه های نابینایان رودکی واستان آذربایجان شرقی هیچکدام از کتابخانه ها از امکانات چاپ برای کتابهای خود بهره مند نیستند کتابهای گویا تنها در سه مرکز در استودیوهای مخصوص ضبط می شوند وبقیه مراکز کتابهای خود را با استفاده از ضبط های معمولی وبا کیفیت نامناسب ضبط می کنند فضای اختصاص داده شده به کتابخانه ها بسیار کم است استقرار کتابخانه ها در مراکز استان دستیابی نابینایان را به آنها بسیار مشکل ودر مواردی غیر ممکن ساخته است.

یعقوب پور نرگسی(1382)در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی "وضعیت خدمات ومنابع برای معلولان در کتابخانه های عمومی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی شهر تهران" پرداخته است. یافته¬های پژوهش بیانگر آن است که اغلب کتابخانه ها جهت رفت وآمد معلولان جسمی مناسب نیستند خدماتی که برای معلولان در این کتابخانه ها ارائه می شود در بخش مرجع وامانت متمرکز است ومنابع چاپی تنها منابعی هستند که در کتابخانه ها فراهم شده است ،در نتیجه معلولان جسمی می توانند بیشترین استفاده را از کتابخانه ومنابع آن داشته باشند همچنین یافته های پژوهش نشان می دهد که در هیچکدام از کتابخانه ها تجهیزات خاصی برای معلولان فراهم نشده است.

بیات بداقی (1387) در پژوهشی به بررسی ساختمان وتجهیزات کتابخانه ها ومرکز اطلاع رسانی عمومی ودانشگاهی شهر زنجان از نظر میزان انطباق آنها با استانداردهای بین المللی برای معلولان جسمی- حرکتی وارائه راهکارهای ارائه جهت بهینه سازی آنها پرداخته اند روش تحقیق پیمایشی توصیفی است نتایج تحقیق حاکی از آن است که وضعیت فعلی ساختمان وتجهیزات کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی عمومی ودانشگاهی شهر زنجان به عنوان نمونه ای از کتابخانه های ایران از دیدگاه معلولان ،کارشتاس معماری ومسئولان کتابخانه باتوجه به استانداردهای بین المللی متوسط به بالا می باشد و به طور کل46.2و63 درصد از کتابخانه های مورد پژوهش به ترتیب فاقد سطح شیبدار وفضای اختصاصی برای معلولان می باشند.

فضاهای دارای بیشترین مشکل شامل سطح شیبدار ،فضای پارکینگ وفضای اختصاصی کتابخانه ها می شوند وهمچنین فضاهای دارای کمترین مشکل شامل فضای درونی وفضای عمومی است.

نوشین فرد ورضوی (1389)تحقیقی تحت عنوان "مطالعه نیازهای اطلاعاتی کاربران نابینا وکم بینای شهر کرمان ومیزان بهره گیری آنها از خدمات کتابخانه ای " انجام داده اند . روش پژوهش پیمایشی-توصیفی وجامعه پژوهش کاربران نابینا وکم بینای عضو کتابخانه های دانشگاهی وعمومی شهر کرمان است که شامل 55 کاربر و13 کتابخانه می باشد .ابزار گرداوری داده ها پرسشنامه است .یافته های پژوهش حاکی از آن است که بیشترین منبع مورد استفاده کاربران نابینا وکم بینا ،منابع گویا(64درصد) ومنابع بریل(42درصد)می باشد متاسفانه درصد کمی از کاربران از منابع الکترونیکی استفاده می کنند .همچنین از تجهیزات وفناوری ها در حد بسیار کمی در کتابخانه ها استفاده می شود. 90 درصد کاربران نابینا وکم بینا منابع کتابخانه ها راکافی ندانسته اند .80 درصد کاربران نقش کتابخانه در رفع نیازهای اطلاعاتی خود را در حد متوسط وپایین تر از آن دانسته اند. اکثر کاربران نابینا وکم بینا (78درصد)اظهار داشتند که راهنمایی کتابداران در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز از سطح پایینی برخوردا ر بوده اند.

ایشی باشی (Ishibashi,1993) در مقاله ای پیرامون خدمات کتابخانه های عمومی ژاپن به معلولان آورده است خدمات کتابخانه های عمومی در ژاپن به خارج از توکیو محدودند اما خدماتی که به معلولان ارائه می شود باید خدمات مضاعفی باشد این خدمات باید در پی فراهم آوردن کتاب های بریل یا نوار مواد چاپی از طریق تشخیص اقلامی که این نیازها را برآورده می سازد بدست آوردن آن اقلام وتوزیع آنها به خواننده باشد.

چوبون وهیگینز(chewboon& Higgins , 2000) در تحقیقی تحت عنوان "خدمات کتابخانه عمومی برای افراد جوان بر روی صندلی چرخدار در سنگاپور" انجام داده اند نتایج تحقیق حاکی از آن است که افراد معلول از کامپیوتر به میزان زیادی استفاده می کنند ولیکن در استفاده از تجهیزات کامپیوتردر کتابخانه با مشکلاتی مواجه می باشند .

در استفاده از تجهیزات وخدمات کتابخانه نیز مشکلاتی وجود دارد وکارکنان کتابخانه از تسهیلات کتابخانه برای افراد معلول آگاه نمی باشند واطلاع رسانی در این زمینه مطلوب نمی باشد وبزرگترین مشکل در دسترسی به کتابخانه سیستم حمل ونقل ذکر شده است نیز مشکل اصلی در فضای کتابخانه ،مشکلات معماری وفیزیکی می باشد که مانع دسترسی این افراد به خدمات کتابخانه می گردد.

السن و اندرسن (Olseh & anderseh,2005)در تحقیقی تحت عنوان ((چطور کتابخانه عمومی افراد معلول را شامل شود))به بررسی کتابخانه های عمومی نروژپرداخته است.این تحقیق در نتیجه همکاری بین موسسات دولتی هم در سطح ملی و هم در سطح محلی به انجام رسیده است . نتایج تحقیق نشان می دهد که دسترس پذیر ساختن کتابخانه های عمومی از طریق اینترنت بهترین وسیله برای ارئه خدمات اطلاعاتی به معلولین است .

چیک (chike,2006)درتحقیقی به بررسی نیازهای اطلاعاتی و خدماتی معلولان ذهنی بزرگسال در کتابخانه های عمومی کشورپرتقال پرداخته است یافته های تحقیق نشان می دهد اگر چه بعضی از کتابخانه ها خدمات موثری به این گروه از معلولان ارائه می دهند ،اما روی هم رفته کتابخانه های عمومی مورد بررسی بایستی در جهت برطرف ساختن نیازهای اطلاعاتی و خدماتی معلولان ذهنی بزرگسال خدماتشان را بهبود بخشید ه وارتقاء دهند.

با مرور کلی بر پژوهش های صورت گرفته در داخل و خارج از کشور می توان چنین استنتاج نمودکه در آنها به خصوص در پژوهشهای صورت گرفته در داخل کشور ،پژوهشی که جدید باشد و به نیازهای اطلاعاتی و خدماتی همه ی معلولان در سطح یک استان بزرگ پراخته باشد ،انجام نگرفته است لذا پژوهش حاضر در نظر دارد به بررسی وضعیت و نیازهای اطلاعاتی و خدماتی تمامی معلولان در سطح استان تهران بپردازد و ضمن مشخص ساختن نقاط ضعف و قدرت کتابخانه های عمومی استان ،راهکارهای در جهت هر چه بهتر دسترس پذیر ساختن تسهیلات و خدمات کتابخانه های عمومی عرضه کند.

روش پژوهش در این تحقیق با توجه به ماهیت موضوع،اهداف پژوهش وسؤالات اساسی پژوهش،پیمایشی وتوصیفی است پیمایش توصیفی به توصیف پدیده ای خاص در محیطی معین می پردازد وبرای پاسخ دهی به پرسش های پژوهش به کار می رود. در این روش به گردآوری اطلاعات درباره واقعیت هاپرداخته می شود ونتیجه حاصل به طور کمی تصویر می شود.

در پژوهش حاضر،جامعه آماری شامل مدیران مرد و زن 80 کتابخانه ی عمومی وابسته به سازمان فرهنگی وهنری شهرداری تهران است.

برآورد تعیین حجم نمونه دراین پژوهش با استفاده از جدول مورگان تعیین می شود ،که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب می شوند.

برای گردآوری داده ها در پژوهش حاضراز پرسشنامه استفاده خواهدشد وبرای طراحی پرسشنامه از پرسشنامه ی استانداردی استفاده شده است که توسط تاج الملوک ارجمند جهت بررسی میزان خدمات ارائه شده به گروههای ویژه تهیه وتدوین شده است .

به طور کلی در این پژوهش برای افزایش روایی محتوای پرسشنامه از شیوه های زیر استفاده شده است:

1-استفاده از نظرات استاد راهنماو استاد مشاور وسایر متخصصین در این زمینه
2-استفاده از سیاهه وارسی انجمن کتابداری آمریکا در بخش ساختمان وتسهیلات ،وچک لیست دسترسی به کتابخانه ها برای افراد دارای معلولیت ایفلا 2005دربخش خدمات ومنابع برای طراحی سؤالات

بعد از استخراج داده ها از پرسشنامه ها جهت تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارspss استفاده شد تامبنای تحلیل داده-ها ونتیجه گیری نهایی واقع گردد.

جدول 1 رشته تحصیلی کارکنان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران را نشان می‌دهد. داده‌های جدول گویای آن است که بیشتر کارکنان یعنی 60 نفر از آنها با 75 درصد دارای مدرک تحصیلی کتابداری و اطلاع‌رسانی هستند.
 

قسمت اصلی پرسشنامه (تحلیل پرسش‌های پژوهش)
پرسش 1. آیا ساختمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران از شرایط مطلوب برای ارائه خدمات به معلولان ونابینایان برخوردارند؟

داده‌های جدول 4-2 نشان می‌دهد که 62 درصد از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران گفته‌اند که ساختمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران، شرایط لازم را برای معولین و نابینایان دارند. از میان امکانات کتابخانه دسترس‌پذیر بودن تلفن‌های عمومی در کتابخانه‌ها با میانگین 58/2 وضعیت بهتری دارد.

 سپس وجود سیستم خروج اضطراری برای آنها و سرویس‌های بهداشتی قابل استفاده برای ایشان به ترتیب با میانگین 13/2 و 11/2 وضعیت بهتری از سایر موارد دارند.

پرسش 2. آیا بودجه و تسهیلات کافی برای ارائه خدمات به معلولان و نابینایان در نظر گرفته شده است؟
داده‌های جدول 3 نشان می‌دهد که بنا به نظر 54 درصد کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران، این کتابخانه‌ها بودجه و تسهیلات نسبتاً خوبی برای ارائه خدمات به معلولین و نابینایان دارند. از دید آنها با میانگین 23/2 کتابخانه‌ها تسهیلات ویژه‌ای برای دستیابی هر چه بیشتر معلولین به منابع دارند. همچنین کتابخانه‌ها با میانگین 21/2 سیاست مدونی برای ارائه خدمات به معلولین دارند.
 

پرسش 3. در کتابخانه‌های عمومی تهران چه خدماتی به معلولان ارائه می‌شود؟

داده‌های جدول 4 گویای آن است که 73 درصد اتفاق نظر دارند، انواع خدمات ارائه شده به نابینایان و معلولان مناسب است. از میان انواع خدمات، ارائه خدمات مرجع تلفنی، فراهم بودن شرایط برای امانت دادن وسایل کمک آموزشی و بازدید دسته جمعی معلولین از کتابخانه به ترتیب با میانگین‌های 78/2، 68/2 و 65/2 از دید کتابداران وضعیت بهتری نسبت به سایر خدمات دارند. سپس با میانگین 15/2 کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران به معلولین در استفاده از منابع کمک می‌کنند و سعی برای تأمین خدمات ویژه برای آنها دارند.
 

پرسش 4. چه نوع منابع و تجهیزاتی برای معلولان و نابینایان در کتابخانه‌های عمومی تهران وجود دارد؟

در جدول شماره 5 به اعتقاد 77 درصد از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران، این کتابخانه‌ها منابع مورد نیاز معلولین و نابینایان را در اختیار دارند. با میانگین 68/2 از میان انواع منابع و تجهیرات مورد نیاز برای نابینایان و معلولین، وجود ضبط صوت برای نابینایان از بین منابع و تجهیزات موجود، بیشترین موجودی این کتابخانه‌ها است. از میان انواع منابع موجود، کتاب بریل با میانگین 4/2 بیشترین موجودی را از سایر منابع غیر مرجع منابع مرجع، راهنماها و فهرست‌ها دارد. از میان کتاب‌های مرجع، کتاب‌های مرجع بریل با میانگین 71/1، از میان انواع راهنماها، راهنماها با چاپ درشت با میانگین 2، از بین انواع فهرست‌ها، فهرست با چاپ درشت با میانگین 83/1 بهترین وضعیت را دارند.
 

پرسش 5. منابع دیداری-شنیداری برای معلولان چگونه سازماندهی شده‌اند؟

جدول 6 چگونگی سازماندهی منابع موجود در کتابخانه‌ها را برای ارائه به معلولان و نابینایان نشان می‌دهد. 78 درصد از کتابداران اعلام کردند که سازماندهی منابع را برای معلولین و نابینایان دارند. از میان راهنماهای استفاده از کتابخانه و فهرست‌های مناسب برای کتاب‌ها، راهنماها وضعیت بهتری دارند. از میان آنها با میانگین 97/1 راهنماها به شکل گویا و چاپ درشت وجود دارند. از میان فهرست‌ها، فهرست چاپ درشت با میانگین 83/1 وضعیت بهتری دارد.
 

پرسش 6. چه تجهیزاتی برای معلولان، در کتابخانه‌های عمومی شهر تهران وجود دارد؟

در جدول شماره 7 به اعتقاد 77 درصد از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران، این کتابخانه‌ها منابع مورد نیاز معلولین و نابینایان را در اختیار دارند. با میانگین 68/2 از میان انواع منابع و تجهیرات مورد نیاز برای نابینایان و معلولین، وجود ضبط صوت برای نابینایان از بین منابع و تجهیزات موجود، بیشترین موجودی این کتابخانه‌ها است. از میان انواع منابع موجود، کتاب بریل با میانگین 4/2 بیشترین موجودی را از سایر منابع غیر مرجع منابع مرجع، راهنماها و فهرست‌ها دارد. از میان کتاب‌های مرجع، کتاب‌های مرجع بریل با میانگین 71/1، از میان انواع راهنماها، راهنماها با چاپ درشت با میانگین 2، از بین انواع فهرست‌ها، فهرست با چاپ درشت با میانگین 83/1 بهترین وضعیت را دارند.

 

پژوهش حاضر نشان داد که کتابخانه های عمومی تهران جهت ارائه خدمات به افراد معلول از امکانات مناسبی برخوردار نیستند. چنانچه پاسخ کتابداران نشان می دهد از کلیه کتابخانه های جامعه آماری فقط شش تا از آنها از امکانات برای ارائه خدمات برخوردار است آن هم به صورت ضعیف به طور نمونه ذره بین ویا ورق زدن خودکار در بعضی از آن کتابخانه ها وجود ندارد بنابراین می توان نتیجه گرفت که امکانات موجود به هیچ وجه جوابگوی نیازهای افراد خاص جامعه آماری نمی باشد.

برنامه های موجود در زمینه ارائه خدمات کتابخانه های عمومی تهران به گرههای خاص در سطحی پایین تر از حد متوسط است. با توجه به این که این فرضیه در واقع از ارزیابی وسنجش پاسخ آزمودنی ها به سؤالاتی در مورد تشکیل کمیته مشورتی که یکی از معلولان ویا یا نماینده آنها در آن عضو باشد،یا وجود برنامه توجیهی مناسبی نسبت به نیازهای اطلاعاتی معلولان برای کارمندان،وجود برنامه ای برای آموزش ونمایش ابزار وتجهیزات نوین تشکیل دوره های آموزشی مخصوص آشنایی با کتابخانه برای معلولان و... حاصل شده است.

نتایج حاصله نشان دهنده این امر است که علاوه بر عدم ارائه خدمت بهینه به افراد خاص اقدامات انجام گرفته در زمینه ارائه خدمات کتابخانه به گروههای خاص نیز ناچیز است.

می توان از نتایج یاد شده چنین استنباط کرد که محدودیت منابع موجود برای کتابخانه های گروههای خاص علاوه بر اینکه امکانات ارائه شده را در حد پایینی نگه داشته است،برنامه های در دست اقدام را نیزعملأ به حداقل مقدار خود رسانده است. با توجه به موارد گفته شده در بالا می توان چنین گفت: از آنجا که در ایران یک یا چند تشکیلات سازمان یافته برای ارائه خدمات معیشتی،اشتغالی،اوقات فراغت ،امکانات درمانی ،بهداشتی، حمل ونقل، ورزش به معلولان ونابینایان وجود دارد،لذا نیاز های این گروه از افراد جامعه برای استفاده از کتابخانه وخدمات اطلاع رسانی ومطالعاتی نیز اقتضا می کند که مورد توجه مسئولان ذیربط می باشد.

کتابخانه ملی وکتابخانه عمومی دو ارگان مسئول در زمینه خدمات اطلاع رسانی وکتاب رسانی به گروههای خاص جامعه،علاوه بر اقدامات به عمل آمده باید تلاش نمایند تا در سطح بیشتری پاسخگوی نیازهای این قشر از محرومان جامعه باشند.

 با علم به این حقیقت، تحقیق حاضر در جهت بررسی سطح خدمات ومشکلات موجود صورت پذیرفت ومتأسفانه نتایج نشان داد که محرومیت این گروه از نظر دستیابی به امکانات وخدمات کتابخانه ای در سطح بالایی است واین محرومیت نه تنها مربوط به کتابخانه های عمومی تهران،بلکه پوشش عام ودر سطح کل کشور دارد.

بررسی متون نشان داده است که در مورد معلولان با ضایعات نخاعی، خدمات ویژه ای در کتابخانه های عمومی کشور ارائه نشده است. در صورتی که برای این افراد، مثلاً فضای پارکينگ کتابخانه بايد تا حد ممکن به ورودی‌ها يا آسانسور کتابخانه نزديک باشد و به گونه‌ای طراحی شود که افراد معلول روی صندلی چرخدار بتوانند بدون هيچ‌ زحمت برای خود و ديگران با اتومبيل خود وارد و از آن خارج شوند.

حدود دو سوم از کتابخانه‌ها دارای سطح شيبدار نيستند و معلولان برای ورود به کتابخانه با مشکل مواجهند. در کتابخانه‌ها نه تنها ورودی‌ها، راهروها و ... بايد برای معلولان متناسب باشد بلکه وسايل خاص کتابخانه نيز مشمول اين امر است. فضاهای غيرقابل استفاده برای رسيدن به قفسه‌ها، مجلات و غيره، ارتفاع بسيار پايين يا بالای برگه‌دان، عدم وجود فضا برای گردش در قفسه‌ها از عمده‌ترين موانع است. در 70 درصد کتابخانه‌ها معلولان امکان حرکت در قفسه‌ها با ويلچر را ندارند.در سالن‌های مطالعه بايد ارتفاع ميزهای مطالعه ويژه معلولان کم نبوده و فاصله ميان ميزها و صندلی‌ها و همچنين فضای دور زدن برای معلولان تنگ نباشد (امیدی فر، 1388 ).

با توجه به نتایج حاصل شده پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
- پیشنهاد می گردد مسئولین کتابخانه ها همه ساله در ایام خاص نمایشگاههای کتاب ومنابع جهت اقشار خاص برگزار کنند تا هم افراد معلول و ویژه از امکانات موجود در آنجا آگاه شوند وهم مسئولین دعوت شوند تا از محدودیتهای آن کتابخانه آگاه شوند.

- با اینکه انجام بعضی از تغییرات مستلزم صرف هزینه زیادی است،بسیاری از آنها را می توان با هزینه متوسطی انجام داد. تغییرات لازم در سازماندهی تسهیلات وکارکنان چراغ ها وعلایم،وسایل وتجهیزات به منظور کاهش موانع در دستیابی معلولان به کتابخانه از ضروریات است.

1. بررسی وضعیت خدمات ومنابع برای معلولان در کتابخانه های وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری در استانهای دیگر
2. بررسی مقایسه ای خدمات برای معلولان در کتابخانه های تحت پوشش وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تهران
3. بررسی وضعیت ارائه خدمات کتابخانه های عمومی به معلولان با ضایعات نخاعی

• ارجمند ،تاج الملوک(1380).اطلاع رسانی به معلولان وپیشنهاد شبکه اطلاع رسانی برای معلولان کشور.تهران: دبیرخانه هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور.
• امیدی فر، سیروس (1388). بررسی انطباق فضاها و تجهیزات كتابخانه‌های شهر اصفهان با نیازها و محدوديت‌هاي معلولان جسمي و حركتي. همايش ملي معماري فضاهاي کتابخانه اي – اصفهان – آذر1388.
• زندیان،فاطمه؛فرخی،فرهنگ؛بیات بداقی،ناهید(1390)استانداردساختمان وتجهیزات کتابخانه:با محوریت معلولین.تهران:چاپار.
• سلطانی زاده،شهیندخت(1354). خدمات کتابخانه به معلولین ونابینایان.پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده علوم تربیتی،دانشگاه تهران.
• عماد خراسانی، نسرین دخت (1379)خدمات عمومی کتابخانه وشیوه های آن.تهران نشر کتابدار.
• فدراسیون بین المللی انجمنهای کتابداری (ایفلا) (1354). استانداردهای ایفلا برای کتابخانه های عمومی. ترجمه شیرین تعاونی. تهران:مرکز خدمات کتابداری.
• هاشمی ، گیتی (1373). بررسی مشکلات دانشجویان معلول رشته پزشکی در زمینه استفاده از کتابخانه. پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده مدیریت واطلاع رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران.
• هنگ، ساموئل تی (1371). ارائه خدمات مرجع به معلولین در کتابخانه های دانشگاهی. ترجمه سیمین سوداگر. فصلنامه کتاب، دوره سوم، شماره 1-4(بهار – زمستان)،صص: 56-74.

Brazier . Helen (2005). " charity . charges and chaos : the story of library service es for visually impaired people in the UK" . In world library and informatuin Congress : 71th IFLA General Conference and Council (14-18 august oslo).
Dale , brown (1984) . Serving Disable people in public libraries .

Public libraries , 23 (1) spring: 3-6
Kruger , Kathleen joyce (1984). Library service to disabled citizen. Technicalities, 4 (9) : 8-9

Nganga S.K (2003) . why deliver services to print handicapped people through public libraries : the Kenyan experience . In World Library and information Congress : 69th IFLA General Conference and Council (1-9 August : Berlin) .

Youk, Keun Hae (2005). "Public library as an agent of a braille library" In World Library and Information Congress: 71th IFLA General Conference and Council (14-18 August : Oslo).

A survey on status of public libraries service belonged to Cultural Organization of Tehran Municipality Tehran for disabilities