تغذيه در ضايعات نخاعی

www.isaarsci.ir

نخاع يا مغز تيره، به بخشی از دستگاه عصبی مرکزی گفته می شود که به صورت يک طناب درون مجرای ستون مهره ها قرار دارد. بخش بالای آن در مجاورت اولين مهره ی گردن و انتهای آن در سطح دومين مهره ی کمری است

ضايعه ی نخاعی عبارت است از : آسيب طناب نخاعی که می تواند به دنبال حوادث طبيعی، تصادفات و ضايعات ورزشی ايجاد شود. بيماران مبتلا به ضايعه نخاعی، با توجه به سطح و شدت ضايعه، با طيفی از ناتوانايی ها و عوارض مواجه خواهند شد.

چنانچه ضايعه در مهره های سينه ای به پايين اتفاق بيفتد، فرد دچار فلج اندامهای تحتانی ( PARAPLEGIA ) شده و قادر به حرکت پاها نخواهد بود. ضايعه در اين سطح، اختلال در عملکرد روده، مثانه، عضلات سينه ای و شکمی را به دنبال خواهد داشت.

در صورتی که ضايعه در ناحيه نخاع گردنی اتفاق بيفتند، فرد دچار فلج دو دست و دو پا ( QUADRIPLEGIA ) می شود، در نتيجه علاوه بر پاها قادر به حرکت دست و بازوهايش نيز نخواهد بود. مسلما" هر چه محل ضايعه نخاعی به مغز نزديکتر باشد، بخش گسترده تری از اعضاء از عملکرد طبيعی خارج می شوند و در نتيجه بيمار به مراقبت های پيچيده تر و حمايت بيشتری نياز خواهد داشت.

مراقبت و حمايت تغذيه ای از بيماران ضايعه نخاعی، جزء مراقبت های ضروری و پيچيده ای است که بايد در دو مرحله حاد و مزمن مورد توجه قرار گيرد. متاسفانه غالبا" شرايط بحرانی و مشکلات حياتی پيش آمده، به ويژه در مرحله حاد که 4-3 هفته ی اول بعد از ضايعه را شامل می شود، بر توجه به نيازهای تغذيه ای بيمار سايه می افکند، در حالی که توجه به شرايط هر فرد ضايعه ديده ، بررسی وضعيت  تغذيه و تامين نيازها در حمايت از عملکرد سيستم قلبی، تنفسی و پيشگيری از سوء تغذيه ی زود هنگام بيمار و از دست رفتن سريع توده ی سلولی فعال بدن موثر است.

حمايت تغذيه ای به موقع، در پيشگيری از بسياری از عوارض ضايعه  نخاعی نظير زخم بستر، عفونت مکرر مثانه، ضعف و خستگی عمومی تاثير مستقيمی دارد. اهميت اين موضوع در مبتلايانی که در دوره ی رشد و بلوغ هستند به مراتب بسيار بيشتر است.

ضايعه ی نخاعی، علاوه بر آن که مشکلاتی برای غذا خوردن بيمار ايجاد ميکند، باعث تغييرات ناگهانی در نيازهای تغذيه ای مبتلايان می شود. از اين رو مشاوره با متخصص تغذيه ی با تجربه در 24 ساعت اول بعد از بستری شدن بيمار، به منظور ارزيابی وضعيت تغذيه ی بيمار، محاسبه ميزان پروتئين و انرژی، زمان بندی تغذيه ای او و نحوه تغذيه برای به حداقل رساندن تحليل ذخاير بدن بايد جزء برنامه تيم درمانی قرار گيرد.  با توجه به تغيير در عملکرد دستگاه گوارش و سوخت و ساز بدن و حساسيت بيمار نسبت به تغييرات سطح قند خون و اکسيژن، نياز فرد به انرژی، پروتئين و بسياری از ويتامين ها و مواد معدنی با قبل از ضايعه تفاوت خواهد کرد.

در اين مرحله تغذيه ی بيمار ابتدا از راه وريد و بعد به محض شروع حرکات لوله ی گوارش، تغذيه از راه مجرای گوارشی ( دهانی، بينی، معدی، بينی، رودی ) صورت می گيرد. تعيين نحوه ی تغذيه ی بيمار بر حسب وضعيت تغذيه ای، شرايط فيزيولوژيک بيمار و مدت زمان وابستگی به تغذيه اينترال مشخص می گردد. در اين مرحله پيشگيری از بازگشت غذا به سمت ريه ها ( آسپيراسيون ) بسيار حياتی است. نکته ی قابل توجه ديگر آن است که تغذيه ی اين بيماران بايد به دفعات و به صورت تدريجی انجام شود. بنابراين زمان بندی تغذيه ی بيماران بايد با هماهنگی با ساير اعضای تيم درمان صورت گيرد تا نيم ساعت قبل از غذا، مجرای تنفسی پاک گردد و انجام فيزيوتراپی قفسه ی سينه، حداقل تا 30 دقيقه بعد از خوردن غذا خودداری شود.

توجه به اين نکته ضروری است که هر ساعت تاخير در تغذيه ی بيمار نخاعی، باعث بدتر شدن وضعيت بيمار و پاسخ ضعيف تر وی به حمايت های درمانی و مراقبتی می شود.

تامين مايعات کافی و پيشگيری از دست دادن آب (دهيدراتاسيون ) الکتروليت های بدن، محاسبه ی ميزان انرژی مورد نياز با توجه به سطح و شدت ضايعه و ساير عوامل فردی، محاسبه و تامين نياز پروتئين به منظور بازگرداندن و حفظ تعادل ازته ی مثبت، جزء اهداف اوليه مراقبت های تغذيه ای هستند که بايد مورد توجه متخصصان تغذيه قرار گيرد. عدم تامين انرژی کافی، باعث افزايش زمان وابستگی بيمار به دستگاه تنفس مصنوعی و دادن کالری اضافه نيز، باعث وارد شدن فشار زيادی به قلب، کبد و کليه ها می شود.

بنابراين استفاده از کالریمتری غير مستقيم برای اندازه گيری کالری مصرفی بيمار در اين مرحله بسيار مفيد خواهد بود.

در مورد پروتئين مورد نياز نيز بايد گفت: بطور کلی در بيماران مبتلا به فلج اندام تحتانی 7/1 - 5/1 گرم پروتئين به ازای کيلوگرم وزن بدن در مرحله تعادل ازته منفی و 5/1-2/1 گرم در تعادل مثبت ازته تعيين شده است. البته متخصصان تغذيه بيش از آنکه به اين اعداد اکتفا کنند بايد به شدت ضايعه و شرايط فردی هر بيمار توجه کنند، زيرا نياز به پروتئين در برخی از اين بيماران حتی به 5/2 - 3 گرم در روز نيز افزايش می يابد. تامين انرژی کافی و پروتئين مورد نياز برای حفظ توده ی عضلانی و پيشگيری از زخم بستر و بهبود سريعتر زخم ها، از همان هفته های اول بسيار مهم است. توجه به اين نکته ضروری است، که عدم توجه به وضعيت تغذيه ی فرد ضايعه ديده و عدم برقراری تعادل ازته بعد از 3 -2 هفته، منجر به دست رفتن 30 درصد توده ی عضلانی بدن می شود و اين امر می تواند بيمار را در معرض خطر مرگ قرار دهد.

متخصصان تغذيه بايد نيازهای تغذيه ای بيمار را با توجه به نتايج آزمايش های بيوشيميايی آنها به ويژه قندخون، آلبومين سرم، پری آلبومين، کلسترول، اوره، کراتينين، هماتوکريت، هموگلوبين، فريتين و الکتروليت ها تعيين نمايند.

پس از گذراندن دوران حاد، بايد آموزش های لازم به بيمار و اطرافيان وی در ارتباط با چگونگی تغذيه و تامين نيازهای تغذيه ای بيمار ارائه گردد و بيمار نسبت به عادات خوب غذا خوردن تشويق شود. انجام مشاوره ی تغذيه ی منظم با بيمار، برای دستيابی به هدف فوق ضروری است.

يکی ديگر از نگرانی های مهم در مورد بيماران ضايعه ی نخاعی، مساله ی کنترل وزن در طولانی مدت است. اين بيماران می توانند هم در معرض خطر کاهش شديد وزن و هم در معرض خطر افزايش وزن قرار گيرند که وقوع هر يک از اين شرايط می تواند مشکلات بيشتری برای فرد ضايعه ديده به همراه داشته باشد.

****

منبع : مقاله "   تغذيه در ضايعات نخاعی   " -تهيه كننده : لادن گياهی- کارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذيه -برگرفته از سايت تبيان

بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد