پوکی استخوان یا استئوپروز شرایطی است که درآن توده استخوانی(تراکم موادمعدنی دراستخوان) کاهش می یابد. اصطلاح "استئو"به معنی استخوان و"پروزیس"به معنای اسفنج است،که فقط به شرایط داخل استخوان استئوپروزی مربوط می شود. استخوانهای طبیعی حفره های بسیارکوچکی دارند،درحالیکه استخوان های مبتلا به استئوپروز دارای حفره های خیلی بزرگتری هستند. وجوداین سوراخها باعث می شود استخوانها خیلی راحت تردچارشکستگی گردند.

پوکی استخوان تقریبا"همراه با فرایند پیری در همه افراداتفاق می افتد.اما میان افرادسالم وبدون ناتوانی، نزدزنان به خصوص کسانی که مدتی ازدوران یائسگی آنان می گذرد،خیلی شایعتراست. ممکن است شما با استئوپروز آشنائی داشته باشید یا اینکه درمورد دوستان یا سایراعضای خانواده که مبتلا به پوکی استخوان هستند چیزهائی شنیده باشید.آیا تاکنون زنی را که در واقع به دلیل پیری کوتاه ترشده است را دیده اید؟ این مشکل می تواندبه دلیل ایجاداستئوپروزدر استخوانهای ستون فقرات اوبه وجودآمده باشد.

استئوپروز درهمه جای بدن به وجودمی آید ومی تواندمنجربه این مسئله شودکه استخوانها به راحتی دچار شکستگی شوند. این حالت امکان دارد هنگام انجام یکسری حرکات (مانندحرکات کششی)، متعاقب افتادن های جزئی، یا حتی بعدازاسپاسم های ناجور ویا حتی ممکن است تقریبا" بدون هیچ دلیلی هم رخ دهد.

بله همه درمعرض پوکی استخوان قراردارند! بعضی از عوامل که درایجاد آن نقش دارندازاین قرارند:

- شیوه زندگی نشسته وبدون حرکت
- لاغری
- تغذیه نامناسب
- دیابت
- مصرف سیگار
- کم بودن میزان ویتامین D وکلسیم دررژیم غذائی
- روشن بودن پوست و موهای بور
- مصرف بیش ازحد کافئین( چای وقهوه)

علاوه براینها ،ضایعه نخاعی نیزمی تواند خطرپوکی را استخوان افزایش دهد.
درزیر برخی ازنکات مهم درموردایجاداستئوپروزیس بعدازضایعه نخاعی ذکر شده است:

- هم زنان "و"هم مردان نخاعی به آن مبتلا می شوند.
- افرادنخاعی درسنین خیلی پائین تری استئوپروزیس می گیرند.
- شکستگی استخوانهامعمولا" در استخوان های پاها واغلب دراطراف زانوها اتفاق می افتد.

خبرخوبی که وجوددارداین است که: ابتلاشما به استئوپروز به این معنا نیست که استخوانهای شمادرآینده دچارشکستگی خواهدشد.بهتراست که بدانید تقریبا" تنها در 6 درصدازافرادنخاعی شکستگی حاصل ازاستئوپروز اتفاق می افتد. شایداین مقداربه نظرزیادبرسد،اما بااین وجود، ازلحاظ آماری این مقداراحتمال برای شمامطلوب است.

بلافاصله بعدازضایعه نخاعی،مامتوجه می شویم که درعرض چندروز ترمیم استخوان با مشکل مواجه شده وتخریب آن آغاز می گردد. یافته های دیگرنشان می دهندکه بعداز ضایعه نخاعی و در زمان جراحت، بدن بیمارشروع به دفع موادمعدنی نظیرکلسیم به درون ادرارمی کند.منشاء این کلسیم دراصل استخوان ها هستند که به داخل خون دفع شده و سپس به وسیله ادرارازبدن خارج می گردد.اگرچه ما نمی توانیم تاماههااین افت استخوانی را با اشعه ایکس اندازه گیری کنیم، اما می دانیم که این موضوع اتفاق می افتد،چراکه می توانیم با اندازه گیری کلسیم وسایرموادشیمیائی آزادشده درخون وادرارکه درطول مدت کوتاهی بعدازضایعه نخاعی اتفاق می افتد ، به این مسئله واقف شویم.این افت استخوانی در3 تا 12 ماه اول بعدازآسیب به بالاترین حدخود می رسد و تاچندسال بعدازآسیب نخاعی نیز ادامه پیدامی کند.

مادقیقا"نمی دانیم که چه عواملی باعث می شوندکه بعدازضایعه نخاعی استخوانهااین قدرسریع دچارتخریب گردند،اما احتمالا" چندین عامل دراین موردنقش دارند. اما درهر حال یکی ازاین عوامل فعالیت بدنی است. ما می دانیم که هنگام انجام فعالیتهای جسمی، ماهیچه های بدن روی استخوانها کشیده می شوندواین موضوع درواقع کمک می کندکه استخوانها قوی تر گردند.بعدازضایعه نخاعی ،بعضی از ماهیچه های شما دیگرنمی توانند باعث کشیدگی استخوانها وتقویت آنان گردد.به همین دلیل افت تراکم استخوانی بعد از ضایعه نخاعی خیلی سریع اتفاق می افتد.احتمالا" چیزهای دیگری مانند تغییرات ایجاد شده درسیستم عصبی خودکار یا گردش خون که مرتبط باخودضایعه نخاعی هستند نیز وجوددارندکه باعث وخیم شدن استئوپروز می شوند.

وقتی که ما به میزان تراکم استخوان افرادنخاعی توجه می کنیم،درواقع می بینیم که افت استخوانی دربخشهائی که فلج شده اندبیشتراست.برای مثال اگرشما پاراپلژی هستیدو ازویلچراستفاده می کنید،احتمالا"افت تراکم استخوانی ،بیشتر درپاهای شما رخ می دهد،نه در دستهای شما.ماهیچه های دستهای شما هنگام انجام بسیاری از فعالیتها مانندهل دادن ویلچروجابجائی ها کارمی کنند و برروی استخوانها حرکت می نموده وباعث تقویت آنان می گردد.

حتی استخوانهای ستون فقرات به دلیل حفظ وضعیت بدن توسط یک عده یاتمامی ماهیچه های پشت شما درحال کشش هستند وحتی درموقع نشستن هم باعث کشیدگی استخوانهای مذکورمی شوند.

اگرشما تتراپلژی هستید(ممکن است بیشتربااصطلاح کوادری پلژی آشناباشید)احتمالا" تراکم استخوانی خودرادرپاها،دستها وهمچنین ستون فقرات ازدست خواهیدداد.

اگرمبتلابه ضایعه نخاعی هستید،شما استئوپروز خواهیدداشت.دریک دوره زمانی کوتاه بعدازآسیب نخاعی ،بدن شما به سرعت کلسیم موجوددراستخوانها رابه داخل خون وادرار دفع می کند. این مسئله موقعی می تواندتشخیص داده شودکه آزمایش خون وادرارانجام گیرد.
بعدازمدتی و برای بقیه عمر لازم است که برای تشخیص استئوپروز از روشهای جدید عکسبرداری با اشعه ایکس مانند DEXA یا CAT اسکن استفاده کنید.

ابتدا عوامل خطری که دربالا ذکرشدرا مرورکرده و باتوجه به ضایعه نخاعی خوددرمورد جاهائی ازبدنتان که احتمال می دهیدبیشتردرمعرض پوکی استخوان قرارداشته باشند، فکرکنید. سپس درباره پیشگیری ازادامه استئوپروز با پزشک خودمشورت کنید. چنانچه درنظردارید برخی ازروشهای درمانی جدید،فعالیتهای بدنی وبرنامه های ورزشی وبه خصوص برنامه های که شامل ایستادن یا قدم زدن هستندراآغازکنید،ابتدابا پزشک خود در موردپوکی استخوان صحبت نمائید.

همچنین می توانیددرموردتحقیقاتی که برروی برخی ازروشهای درمانی وداروهای جدید پیشگیری کننده ازپوکی استخوان درحال انجام هستند،با پزشک خودصحبت کنید.

ابتدا اطمینان حاصل کنید که قبل از شروع هرگونه درمانی باپزشک خودبررسی های لازم راانجام داده اید ،چرا قطعا" نمی خواهیدکه درطول سالها تنها یکبار بایستید یا ورزش کنیدو بعدازآن هفته ها یا حتی ماهها در بستر درجستجوی یک مهره شکسته شده درپشت خود باشید.
تاکنون ما درمانهای مناسبی برای کاهش تراکم استخوان ها که ازمدتها بعدازضایعه نخاعی وجودداشته است، پیدانکرده ایم. متاسفانه شما احتمالا"نمی توانیداستئوپروز را درمان کنید.توافق عمومی براین است که شما نمی توانیدموادمعدنی خارج شده از استخوان را بازگردانید. بهترین توصیه این است که هرکاری درتوان شما است برای پیشگیری ازافت تراکم استخوانی انجام دهید.شما می توانید:

- مصرف سیگاررامتوقف کنید.
- مصرف نوشیدنی های کافئین مانندقهوه وچای رامحدودنمائید.
- با انجام فعالیتهای بدنی و یا ورزش تحرک داشته باشید.
- اگرزنی هستیدکه به سن پائسگی رسیده اید، درمورداستفاده از مکملهای استروژن با پزشک خود مشورت کنید.
- رژیم غذائی متعادل وسالم مصرف نمائید،بطوری که مقادیرتوصیه شده کلسیم (درفراورده های لبنی مانندشیروپنیر وغذاهای دریائی و حبوبات)و ویتامین D (در تخم مرغ یا ازطریق استفاده ازمکملهای ویتامین)راجذب کنید.
- بیرون رفته و خودرادرمعرض آفتاب قراردهید! آیا می دانید وقتی که آفتاب به شما می خورددرپوست شما ویتامین D ساخته می شود؟ سایرمنابع ویتامین D شامل شیرغنی شده،ماهیهای چرب وروغن ماهی و سبزیجات بابرگهای سبزهستند.

به خاطرداشته باشیدکه اگرچه استئوپروزوضایعه نخاعی یک واقعیت زندگی محسوب می شوند،امادراکثرافرادنخاعی،استخوانها دچارشکستگی نمی شوند. هزاران نفر با وجود استئوپروز مرحله پیری را بدون شکستگی استخوان گذرانده اند. احتمالات بر مطلوب بودن اوضاع دلالت دارند و راههای زیادی برای کاهش خطروجوددارد!!!.
 

1- اگرشماضایعه نخاعی دارید،افت تراکم استخوانی (استئوپروز)راسریعترازافرادی که ضایعه نخاعی ندارند، تجربه خواهیدکرد.
2- بااستئوپروزیس استخوان های شما متخلخل وشکننده ترمی شوند.این استخوانها به آسانی دچارشکستگی می گردندولی درمجموع بااین وجودهم احتمال شکستگی خیلی کم است.
3- استخوان هائی که بعدازضایعه نخاعی دچارپوکی می شوند،بازسازی نخواهدشد. ولی بعدازضایعه نخاعی می توان با انجام کارهای زیادی ازافزایش افت تراکم استخوانی پیشگیری کرد.

****

منبع:  مقاله "  پوکی استخوان وضایعه نخاعی" - -مترجم: مهندس عباس كاشي - (ohealth2007@yahoo.com) - انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان - شهریور ماه 1388 - برگرفته از سایت: http://www.sci-health.org