از آنجا که نورون های ( سلول های عصبی ) سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع ) پس
از آسیب قادر به ترمیم یا جایگزینی خود نیستند ، محققان در حال تحقیق هستند
که آیا پیوند سلولها به منطقه آسیب دیده می تواند باعث بازگشت فعالیتها شود
یا خیر .
سلول های بنیادی توانایی جایگزینی نورونها آسیب دیده را دارند .
یکی از چالش های بزرگ
محققان ، به دست آوردن سلول هایی است که بتوانند همانند سلول های عصبی مغز
یا نخاع فعالیت کنند. از آنجا که در بدن انسان نورون های جایگزین برای
پیوند وجود ندارند ، تلاش می شود که سلول های دیگری پیدا شود تا قابل تبدیل
به سلول های عصبی باشند . یکی از منابع بالقوه برای این موضوع سلولهای "
بنیادی " حاصل از جنین انسان است . کمتر از یک هفته پس از لقاح ، سلول های
جنین شروع به تغییراتی می کنند ، به این صورت که انواع خاصی از سلولها ، از
جمله سلولهای استخوانی ، سلولهای گلبول قرمز خون ، سلول های عضلات قلب ، و
غیره .شروع به شکل گرفتن می کنند . سلولهای بنیادی سلولهایی هستند که می
توانند به سادگی به انواع دیگری از سلولها تغییرشکل دهند . در اوائل زندگی
، سلول های بنیادی یک جنین توانایی تبدیل به بیش از 200 نوع از سلولهای بدن
انسان را دارند . البته انواع دیگری از سلولهای بنیادی نیز وجود دارند از
جمله سلول های بنیادی در بزرگسالان ، که می توانند به تعداد محدودتری از
انواع سلول ها تغییر شکل دهند .
تحقیقات در مورد سلول های بنیادی جنینی به طور جدی مورد بحث است
استفاده از سلولهای بنیادی جنین برای پیوند موضوعی بحث انگیز محسوب می شود
، چرا که لازم است ابتدا سلولهای جنینی انسان برای تولید سلول های بنیادی
ایجاد شده و سپس طی فرآیند " برداشت سلول های بنیادی" ، جنین از بین بروند
. مخالفان این روش ادعا می کنند که این رویه ، کاری غیر اخلاقی یا غیر
انسانی است که به منظور برداشت سلولهای بنیادی ، زندگی یک انسان پس از خلق
به هر شکلی که باشد ، از بین برود. اما طرفداران پیوند سلول های بنیادی
ادعا می کنند که جنین های تولید شده در آزمایشگاه هیچ ارزش و اهمیتی غیر از
تولید سلول های بنیادی ندارند و هم اینکه کمک به مردم آسیب دیده یا بیمار ،
می تواند استفاده از ایجاد و سپس از بین بردن این سلولها را توجیه کند .
پس زدن پیوند مقوله ای است که محققان با آن مواجه هستند
جدا از بحث ایجاد و کشتن جنین انسان ، پژوهشگران سلول های بنیادی با چالش
دیگری مواجه هستند که تا حدی عملی و تا حدی اخلاقی است . موضوع این است که
سیستم ایمنی بدن می تواند تشخیص دهد که چه قسمتهایی متعلق به بدن هستند و
چه بخشهایی نیستند . هر سلول بدن در سطح دیواره سلولی خود دارای مولکولهای
پروتئین است که آن سلول را به عنوان بخشی از بدن معرفی می کند ( این
پروتئین ها به آنتی ژن های لوکوسیت انسان (HLA) (human leukocyte antigens
) معروف هستند ) . این شاخص ها بوسیله سلول ها ی سیستم ایمنی بدن ما
شناسائی می شوند. اگر سیستم ایمنی بدن تشخیص دهد که یک شاخص مخصوص بدن نمی
باشد ، زنگهای خطر به صدا در آمده و به آن حمله می کند. این مسئله اجازه می
دهد که سیستم ایمنی بدن ما ، کار شناخت و مبارزه با مهاجمانی که به شکل
باکتری ها ، ویروس ها ، و قارچ ها وارد بدن می شوند را انجام داده و ما را
از بیماریهایی که می توانند با عث مرگ ما شوند ، محفاظت می نماید .
با این حال ، این توانایی سیستم ایمنی بدن به هنگام پیوند یک بافت از یک
فرد ( یا حیوان) به بدن فردی دیگر یک مشکل جدی محسوب می شود .چرا که سیستم
ایمنی بدن معمولا پیوند را به عنوان یک خارجی شناسایی کرده و حمله به آن
راشروع می کند . این حمله می تواند توسط سلولهای استفاده کننده از سلاحهای
شیمیایی که توانایی کشتن سلول های دیگر را دارند ، انجام شود . این فرایند
به عنوان " پس زدن پیوند " شناخته شده است .
برای جلوگیری از مسئله پس زدن دو استراتژی مختلف مورد استفاده قرار می گیرد
. یکی اینکه اهداء کننده پیوند باید کسی باشد که نشانگرهای ژنتیکی (HLA )
او شبیه به کسی باشد که دریافت کننده پیوند است . هر چه تشابه شاخص های
مذکور بیشتر باشد ، به همان نسبت احتمال پس زدن پیوند توسط سیستم ایمنی بدن
کمتر خواهد بود . استراتژی دیگر این است که داروهای مورد استفاده برای
گیرندگان پیوند مانع از فعالیت سیستم ایمنی بدن برای شناسائی و هدف گیری و
انهدام سلولهای پیوند شده گردد . در حالی که این داروها معمولا موثر هستند
، اما دارای عوارض جانبی متعددی بوده و باعث افزایش آسیب پذیری فرد نسبت به
عفونت می شوند . با این حال اغلب اوقات هر دو راهبرد مورد استفاده قرارمی
گیرد .
شبیه سازی انسان نیازمند پیوند سلول های بنیادی جنینی خواهد بود
یک روش بالقوه برای حل
مشکل پس زدن پیوند ، تهیه یک عضو پیوندی با شاخص هایی است که همانند با
شاخص های آن عده از افرادی باشد که دریافت کننده پیوند هستند . دی.ان.ای هر
کس حاوی طرح و اطلاعاتی است که منحصر به بدن آن شخص می باشد ، از جمله می
توان به جزئیات مربوط به شاخص هایی (HLA ) که توسط سیستم ایمنی قابل
شناسائی هستند ، اشاره نمود . بعضی از محققان در تلاش هستند که دی.ان.ای
انسان را به داخل یک سلول وارد نموده و سپس آن را برای تولید سلولهای جنینی
انسان مورد استفاده قرار دهند . این فرایند به عنوان " شبیه سازی "
شناخته شده است و طی آن بطورمصنوعی ارگانیسم دیگری تولید می شود که دی ان
ای آن با دی ان ای فرد" دهنده " مشابه است .
شبیه سازی با بعضی
از انواع حیوانات انجام شده است ، اما تاکنون در مورد انسان اجرا نگردیده
است . اگر شبیه سازی انسان در نهایت موفقیت آمیز باشد ، همسان تولید شده از
این روش ، شاخص هایی مشابه با دی.ان .ای فرد دهنده خواهد داشت ، و طبیعی
است که سیستم ایمنی آن را به عنوان جزیی متعلق به بدن شناسائی خواهد کرد .
این موضوع به طور بالقوه اجازه می دهد که عضوهای پیوندی که با دی.ان.ای
بیمار ساخته می شوند ، توسط سیستم ایمنی بدن به عنوان جزئی از بدن شناخته
شوند. با این کار قابلیت پس زدن پیوند وجود نداشته و هیچ نیازی هم به دارو
جهت سرکوب نمودن سیستم ایمنی بدن نخواهد بود .
موانع موجود جهت پیوند سلول های بنیادی جنینی
در هر حال حتی اگر شبیه سازی موفقیت آمیز باشد ، باز هم لازم است که محققان
نحوه ی تحریک سلول های بنیادی جنینی را برای تولید نورون به جای یک سلول
پوست و یا برخی از انواع دیگر سلول را کشف کنند . کاشت سلول های بنیادی
تمایز نیافته ، خطر ایجاد تومورها را ممکن می سازد . این موضوع زمانی که
سلولهای بنیادی جنینی به موش پیوند زده شده اند ، بطور واقعی رخ داده است .
به علاوه ، با وجود اینکه یکسری منابع سلولی برای کاشت وجود دارند،اما پیدا
کردن یک منبع متمایز ازسلول ها که به شکل سلولهای عصبی قابل افتراق باشند ،
یکی از چالشهای مهم در ایجاد درمان آسیب های نخاعی محسوب می شود. .
بنابراین در آینده هر نوع درمان موثر برای ترمیم آسیب های نخاعی با استفاده
از سلولهای بنیادی جنینی اگر نه یک دهه یا بیشتر بلکه به سالها وقت نیاز
دارد .
شبیه سازی انسان موضوعی بحث انگیز
شبیه سازی نمونه ای از مهندسی ژنتیک و فعالیتی است که در آن دی.ان .ای برای
ایجاد موجودات زنده ای که بطورطبیعی وجود ندارند ، توسط انسان دستکاری می شود
. در حالی که اولین پستاندار (گوسفند دالی ) در سال 1997 شبیه سازی شده ،
اما برخی از موارد تولید شده یکسری مشکلات بهداشتی داشته اند که نه تنها
خاص آن گونه ( از جمله دالی ) بوده ، بلکه آنها برای داشتن فرزندان ناقص
الخلقه مستعد تر هستند و یا طول عمر آنها بسیار کوتاه تر از حد طبیعی است .
نتایج طولانی مدت حاصل از شبیه سازی هنوز ناشناخته هستند . نتیجه این که
مسائل اخلاقی مربوط به شبیه سازی خیلی گسترده است ، به خصوص وقتی که موضوع
شبیه سازی انسان باشد .
سلولهای بویایی ، گزینه ای دیگر برای سلول های بنیادی جنینی
با توجه به مشکلات ،
نگرانی ها ، و جنجال ها یی که پیرامون استفاده از سلولهای بنیادی جنینی
برای پیوند مطرح شده ، برخی از پژوهشگران انواع دیگری از سلول
ها را برای
این امر مورد تحقیق و بررسی قرار داده اند . در حال حاضر یک نوید ، استفاده
از منبع سلول های بویایی است که در یکی از سینوس های مربوط به بینی یافت می
شوند. این سلول ها در حال حاضر بخشی از سیستم عصبی ما هستند و عملکرد آنها
باعث احساس بویایی می شود . سلولهای بویایی از جمله نورون هایی هستند که از
اجداد سلول های بنیادی محسوب شده و می توانند به شکل سلولهای عصبی ، و سلول
های OEG (سلول های بویایی ensheathing glia ؛ که گاهی اوقات به عنوان OEC
نیزنامیده می شوند) متمایز شوند . سلول های OEG به طور معمول احاطه کننده و
محافظ نورون ها یی هستند که بخشی از دستگاه بویایی را تشکیل می دهند و به
تشکیل آن دسته از سلول های عصبی که برای اولین بار در حال ایجاد هستند کمک
می نمایند و پس از آن نیز در صورت نیاز به ترمیم خود می پردازند . آنها می
توانند " عواملی " را ترشح کنند که باعث تحریک رشد نورون می گردند . همچنین
سلول های OEG مسیر یا چارچوبی را فراهم می کنند که طی آن نورون رشد می کند
. این واقعیت که سلول های عصبی بویایی ، بر خلاف نورون
های دستگاه عصبی
مرکزی ، می توانند خود را ترمیم کنند ، یکی از دلایلی است که پژوهشگران
آنها را تحت مطالعه قرار داده اند .
انجام عمل جراحی پیوند در لیسبون پرتغال
یک تیم به رهبری دکتر کارلوس لیما در لیسبون پرتغال ، جراحی پیوند سلولهای
بویایی (که در آن این تیم به بافت مربوط به مخاط بویایی اشاره می کنند ) را
بر روی بیش از 70 نفراز افراد مبتلا به آسیب نخاعی ( از دسامبر 2005 ) که
درهر نقطه از شش ماه تا شش سال قبل از عمل دچار حادثه شده بودند ، انجام
دادند . ابتدا جراحان سلولهایی را از سینوس بینی استخراج می گردد ( که بر
روی حس بویایی فرد موثر بودند ) . از آنجا که سلول های بویایی از خود
بیمارانی به دست می آید که قرار است پیوند را بگیرند ، هیچ مشکلی در رابطه
با پس زدن پیوند وجود نخواهد داشت . مزیت دیگر این است که سلول های بنیادی
اولیه تنها به شکل سلولهایی متمایز می شوند که قسمتی از دستگاه عصبی ، از
جمله سلول های عصبی و سلول های OEG هستند . در نتیجه ، این امید وجود دارد
زمانی که سلولهای بنیادی مذکور پیوند زده می شوند ، سلول های عصبی جدید شکل
می گیرند .
در جریان کاشت سلول های بویایی ، جراحان ابتدا بافت آسیب دیده در محل ضایعه
نخاع را برمی دارند . سپس سلولهای بویایی را در حفره ایجاد شده قرار می
دهند .دکترلیما تخمین می زند که طی این عمل حدود 400.000 سلول بنیادی مادر
به همراه 4 میلیون نورون و میلیون ها سلول OEG و نورون های نابالغ کاشته می
شوند . این جراحی تجربی بوده و تیم لیسبون تاکنون مقالات مربوط به توصیف
یافته های خود را منتشر نکرده است . با این حال ، پزشکان نشان داده اند ،
با وجود این که هیچ درمان چشمگیری وجود نداشته است ، در بسیاری از بیماران
، اما نه در همه آنها ، بهبودی مشاهده شده است .
گستره بهبودی ها از افزایش حس یا کاهش درد تا بهبود توانایی های حرکتی و
عملکرد روده و مثانه دیده شده است . تیم دکتر لیما با مرکز پزشکی دیترویت
برای درمان بازماندگان ضایعات نخاعی آمریکا در حال همکاری است . از آنجا که
FDA تاکنون این روش را تایید نکرده است ، تیم دکتر لیما تنها بر روی
بیماران پرتغالی و مرکز پزشکی دیترویت که اجرای پیگیری توانبخشی را به عهده
داشته ، کار کرده است . هزینه عمل جراحی در حدود 50،000 دلار (غیر از سایر
هزینه ها از جمله هزینه های سفر) و هزینه های توانبخشی هم بین 3.000 تا
4.000 دلار است .
****
منبع : مقاله "تحقیق برروی سلول های بنیادی جهت
دستیابی به درمان بیماران دچار آسیب نخاعی
" ترجمه : مهندس عباس کاشی -انتشار : سایت انجمن معلولان
ضایعات نخاعی استان تهران - www.scia.ir-برگرفته از : Stem Cell Research in pursuit of Spinal Cord Injury
Treatments" " اقتباس از سایت : http://www.sci-recovery.org/stem2.htm
