درد يكي از شايعترين علائم در بيماران آسيب هاي نخاعي است كه حتي در بسياري موارد بيشتر از خود فلج ناشي از آسيب نخاعي زندگي بيمار را تحت تاثير قرار ميدهد .

اگرچه در برخي از بيماران با آسيب نخاعي درد يا وجود ندارد يا آنقدر نيست كه زندگي و فعاليت اجتماعي فرد را تحت تاثير قرار دهد ،همانطور كه در ورزشكاران رشته هاي مختلف پاراالمپيك ديده ميشود.

پس آسيب نخاعي هميشه همراه درد نمي باشد و بستگي به عوامل متعدد روحي و رواني و وضعيت خانوادگي و اجتماعي بيمار حتي قبل از ايجاد سانحه دارد، و عليرغم تصور اين درد را مي توان به موقع و با كمك يك تيم مجرب چند تخصصي مشتمل بر متخصصان جراحي اعصاب –نورولوژيست-بيهوشي-روانپزشكي-داخلي-روانشناسي-مددكار اجتماعي –طب فيزيكي –طب مكمل .....درمان كرد.

درد در افراد دچار آسيب نخاعي به  صورت هاي مختلف احساس مي شود –سوزش-تير كشيدن-برق گرفتگي-سوزن سوزن شدن و گاهي بسته به محل آسيب (نخاع پشتي يا گردني) اسپاسم هم زير سطح آسيب وجود دارد كه خود سبب ايجاد يا تشديد درد مي شود .

مكانيسم هاي مختلفي در ايجاد درد ناشي از آسيب نخاعي ذكر شده است : از جمله رفع نقش مهاري مغز روي نخاع كه در افراد طبيعي وجود دارد .
ريشه هاي اعصاب خودكار (احشائي) كه عملكرد برخي اعضا نظير روده ها ،مثانه و تعريق ....را به عهده دارند نيز بدنبال آسيب نخاعي دچار اختلال عملكرد مي شوند . به همين علت هر گونه اختلال در تخليه روده ها يا اختلال عملكرد مثانه (نظير عفونت ادراري) سبب تشديد درد و اسپاسم مي گردد .

از آنجا كه رشته هاي سيستم اعصاب خودكار نقش تنظيمي در فشار خون و ضربان قلب را نيز دارند آسيب به آنها مي تواند سبب تغييرات قابل توجه فشار خون درتغيير وضعيت (بلند شدن يا خوابيدن) شود .

بطور كلي هدف از درمان در همه دردها بهبود كيفيت زندگي از طريق كاهش درد و بالابردن فعاليت هاي اجتماعي و كيفيت روانشناختي است و از آنجائي كه درد يك پديده چند وجهي مي باشد و عوامل روحي-رواني، خانوادگي، اجتماعي و جسمي، در ايجاد يا تشديد آن موثر هستند وظيفه درمان درد اين بيماران بر عهده كلينيك هاي چند تخصصي قرار مي گيرد تا بتوانند تمام عوامل را بررسي كنند و با رسيدن به تشخيص سريع و صحيح ،درمان هاي مناسب را ارائه دهند .

درمان جسمي: درمانهاي مختلفي جهت كاهش درد اين بيماران ارائه شده كه در بيماران مختلف پاسخهاي متفاوت داشته ، بنابراين، نوع درمان بسته به شرايط هر بيماري مي تواند متفاوت باشد ولي به هر حال اولين قدم : درمان دارويي است كه عمدتاً درمان تركيبي توصيه مي شود :‌

1. ضد تشنج ها : مثل گاباپنتين –كاربامازپين-پره گابالين(ليريكا)-اكس كاربازپين . ديده شده كه اين داروها در كنترل درد ناشي از آسيب نخاعي نيز تاثير خوبي دارند .گاهي لازم است كه جهت كنترل درد از دوزهاي بالاي اين داروها استفاده شود كه تحت نظر متخصصين هيچ مشكلي براي بيمار ايجاد نمي شود و فرد را وابسته نمي نمايد.

2. ضد افسردگي هاي سه حلقه اي : مثل آمي تريپتيلين و نورتريپتيلين و....مطالعات زيادي نشان داده كه اين داروها تنها نقش ضد افسردگي ندارند بلكه حتي در دوزهاي پائين مي توانند راههاي طبيعي مهار درد را فعال نموده و بعنوان ضد درد عمل كنند .

3. مسكن ها: مثل مسكن هاي محيطي بروفن-ديكلوفناك و.....
4. مسكن هاي مركزي يا همان داروهاي مخدري كه بر حسب نياز بيماران مي توان از مخدرهاي ضعيف مثل كدئين –ترامادول و ... يا مخدرهاي قوي تر مثل قرص مورفين يا اكسي كودن و...استفاده كرد . داروهاي مخدر اگر با تشخيص صحيح و دوز مناسب و با زمان مناسب تجويز گردند هيچگاه فرد را معتاد نمي كنند .

توجه : داروهاي تزريقي عضلاني و وريدي هيچ جايگاهي در درمان درد مزمن ندارند و بايد ترجيحاً بصورت خوراكي مصرف شوند .

5. جهت درمان اسپاسم ، داروهاي ضد اسپاسم ترجيحاً قرص باكلوفن و يا تيزانيدين ....

توجه : قرص باكلوفن نبايد به مدت طولاني بيشتر از دوز 30 گرم استفاده شود زيرا عوارض كليوي بدنبال خواهد داشت

دومين قدم: اگر داروهاي فوق تاثير نداشت و يا بيمار نياز به دوزهاي بيشتري جهت كنترل درد و اسپاسم داشت، بطوري كه فرد قادر به تحمل آن از نظر عوارض گوارشي-كليوي ويا كبدي نباشد مي توان از پمپ هاي داخل نخاعي استفاده كرد .

پمپ داخل نخاعي مخزن دارويي كوچكي است كه در بدن تعبيه مي شود و با داروهاي مسكن مخدري يا باكلوفن يا هر دو پر مي شود. دارو كم كم از طريق رابط هاي ظريف به داخل نخاع (بر حسب دوز مورد نياز بيمار ) روزانه تزريق مي گردد .

برخلاف تصور اين روش بسيار مطمئن بوده و عوارض جانبي داروهاي خوراكي مخدر را ندارد –اعتياد نمي آورد و نياز به دفع دارو از طريق كبد يا كليه ها ندارد بنابراين عوارض گوارشي كبدي –كليوي را بدنبال نخواهد داشت .

درمان هاي روانپزشكي و روانشناسي: شامل درمان افسردگي و اضطراب كه حتماً بايد به موقع تشخيص داده شده و درمان شود .

نكته جالب توجه اينكه خود داروهاي ضد افسردگي همانطور كه شرح داده شد مكانيسم مهار درد را نيز از خود نشان مي دهند .

• يكي از مسائل مهم بيماران با آسيب نخاعي علائم اضطرابي ، افسردگي بدنبال يك سانحه يا اصطلاحاً PTSD مي باشد اگر فرد نتواند سانحه يا حادثه اي را كه با آن روبرو شده است تجزيه تحليل كرده و در ذهن خود مديريت نمايد دچار آسيب روانپزشكي و روانشناسي ميگردد كه درمان آن شامل درمانهاي روانشناسي و روانپزشكي تخصصي است .

• يكي ديگر از معضلات مهم در اين بيماران مشكلات خواب است كه لازم است با همكاري تيم روانشناسي و روانپزشكي اصلاح گردد .

• وابستگي هاي داروئي نابجا يكي ديگر از مشكلات اين عزيزان است كه خواسته يا ناخواسته رخ مي دهد وابستگي به بنزوديازپين ها مثل ديازپام-اگزازپام-كلونازپام-آلپرازولام-كلروديازپوكسايد يا داروهاي مخدر مثل متادون-پتيدين-كدئين-ترامادول و ترياك

نكته مهم اين است كه اگر اين وابستگي ها به موقع درمان نشوند ممكن است اثرات سوء بيشتري داشته و درمان اصلي بيمار را غيرممكن مي كنند زيرا اين تركيبات به محلي كه بايد داروي اصلي اثر نمايد متصل شده و مانع اثر داروي اصلي مي گردد .

از طرف ديگر بسياري از مخدرها درمان درد به شمار نمي روند و فقط آستانه درد را كاهش داده و فرد را وابسته (يا اصطلاحاً معتاد) مي نمايد .

درمان وابستگي ناشي از داروها گاهي بسيار مشكل بوده و مستلزم بستري در بخش مربوطه و نيازمند همكاري و خواست خود بيمار مي باشد .

توجه : بر خلاف تصور داروهاي اصلي و كلاسيك درد اغلب اعتيادآور نيستند حتي اگر بيمار آن را مدتهاي طولاني استفاده نمايد لازم بذكر است در صورت نياز به قطع اين داروها اين كار بايد تحت نظر پزشك تيم چند تخصصي صورت گيرد .

در كنار درمانهاي دارويي ، درمانهاي روانشناختي جايگاه بسيار مهمي دارند كه بر حسب مشكلات به بيمار ارائه مي گردند .

اين درمانها شامل :

• آموزش بهداشت خواب
• آموزش آرميدگي (RELAXATION)‌
• مداخلات خانوادگي و خانواده درماني
• درمانهاي شناختي –رفتاري
• آموزش مهارتهاي بين فردي و بين زندگي

درمانهاي فيزيكي

درمانهاي طب فيزيكي (كاردرماني) بايد بلافاصله بعد از ايجاد آسيب نخاعي آغاز شود تا عملكرد عضلات تا حد امكان حفظ و تقويت گردد و از آسيب بيشتر جلوگيري بعمل آيد .

طب مكمل : بر حسب نياز و با تشخيص تيم چند تخصصي مي توان از تكنيكهاي طب مكمل نظير طب سوزني و ... بهره مند شد .