نقش فيزيوتراپی در بهبود دردهای کمر

www.isaarsci.ir

می گويند 97 درصد افراد در طول زندگی حداقل يکبار کمر درد را تجربه می کنند. بسياری از اين دردها معمولا" بدون مراجعه به پزشک بهبود می يابند. اما بعضی دردها هم هستند که صاحبانشان را تا مدت ها آزار می دهند. کمردرد معمولا" به خاطر قرار گرفتن بدن در وضعيت نامناسب ايجاد می شود با اين وجود کمر درد می تواند نشانه ای از آسيب مفاصل، رباط ها يا ديسک غضروف بين مهره ای هم باشد که در بسياری از موارد به خاطر اتفاقاتی مثل بلند کردن اجسام سنگين رخ می دهد.

امروزه بر حسب نوع کمر درد افراد ، روش های خاصی برای درمان آنها وجود دارد. از جمله اين روش ها می توان به اقدامات توان بخشی از جمله فيزيوتراپی اشاره کرد. فيزيوتراپی به مجموع اقداماتی گفته می شود که بصورت فيزيکی و نه به صورت جراحی و شيميايی اختلالات ايجاد شده را تعديل ، پيشگيری و درمان می کند. آنچه امروزه در درمان های فيزيوتراپی به آن توجه می شود بحث حرکت درمانی و ورزش درمانی است. فيزيوتراپی در واقع به اصلاح حرکات زندگی روزمره می پردازد و اين که ما حرکاتمان را چگونه تنظيم کنيم تا مثلا" فشار کمتری به ستون فقراتمان وارد شود.

در رابطه با علل مختلف ايجاد کمر درد و راه های پيشگيری و درمان آن با دکتر مصطفی نجاتيان، فيزيکال تراپيست و فلوشيپ توان بخشی قلبی گفت و گويی انجام داده ايم که می خوانيد.

• آيا اصلا" کمر درد به خودی خود يک بيماری است يا بايد آن را علامت يک بيماری ديگر به حساب آورد ؟

- کمر درد به تنهايی يک بيماری نيست يک سری از اختلالات و بيماری ها می توانند علايمی را ايجاد کنند که کمر درد نيز می تواند يکی از آنها باشد. کمر درد يک نشانه است يعنی مجموعه ای از عوامل سبب ايجاد آن می شوند. عوامل متعددی باعث کمر درد می شوند مثل عوامل مادرزادی، عوامل عفونی، عوامل روماتيسمی، عوامل روحی و روانی. هر کدام از اينها در سنين خاصی خودشان را نشان می دهند. مثلا" اسپينابيفيدا که يک نقص مادرزادی در ستون مهره هاست، ممکن است ، در دهه سوم زندگی خودش را نشان بدهد. در اين حالت فرد ممکن است با يک کمر درد به ما مراجعه کند و با يک عکس راديولوژی وجود نقص در مهره مشخص شود.

• يعنی عوامل مادرزادی بيشتر در سنين بالا خودشان را نشان   می دهند؟

- نه، هميشه اين طور نيست ، اما بعضی اختلالات اين طورند. مثلا" انحراف ستون فقرات که به نوعی زمينه مادرزادی دارد، علائمش در سنين نوجوانی به صورت خفيف بروز می کند. ولی فقط عوامل مادرزادی نيستند. عوامل عفونی مثل سل نيز می توانند سبب تغيير مهره شوند. حتی آبسه های عفونی در منطقه ستون فقرات ايجاد درد می کند. گاهی تومورهای ستون فقرات نيز در سنين بالا يا پايين ديده می شوند. ولی به هر حال آنچه از تمامی اين عوامل شايع تر است و مردم بيشتر درگير آن هستند، کمر دردهای ناشی از عوامل فيزيکی است.

گاهی مشکل مربوط به عضلات است، گاهی به مهره مربوط می شود، گاهی نيز در ارتباط با مفاصل ناحيه مهره و ديسک است که تشخيص تمام اينها با پزشک است. گاهی هم هيچ کدام از اين عوامل وجود ندارد اما در سيستم کلی عضلانی و يا مفصلی در ستون فقرات بالانس وجود ندارد و اين خودش می تواند عامل درد در ناحيه کمر باشد.

• از ميان اين عوامل فيزيکی، کدام از همه شايع تر است؟

- اسپاسم عضلات از ميان اين عوامل شيوع بيشتری دارد. در اين موارد به علت اين که عضلات بالانس نيستند و بر روی آنها فشار وارد می شود، اين عضلات به صورت يک طرفه يا دو طرفه دچار گرفتگی شديد می شوند . گاهی اوقات هم ضعف عضلات وجود دارد يعنی عضلاتی که بايد ستون فقرات را دربر گيرند آنقدر قوی نيستند که بتوانند مهره را محکم نگه دارند و برای همين ما در طی فعاليت های روزمره درد داريم .

• يکی از مسائلی که مبتلايان به کمردرد، نگرانش هستند، ديسک کمر است . اختلالات ديسک، واقعا" خطرناکند؟

-متاسفانه کمردردهای ناشی از اختلالات ديسک به علت افزايش زندگی شهرنشينی و کم تحرکی رو به افزايش است. پشت ميزنشينی و کم تحرکی بيش از حد روی سيستم اسکلتی تاثير می گذارد و آن را از حالت تعادل خارج می کند.

اين مساله در دراز مدت می تواند موجب آرتروز و فرسودگی ستون فقرات و مهره ها شود. اين دردها گاهی به صورت حاد و گاهی به صورت مزمن می توانند ساليان دراز به همراه فرد باشند. اما ديسک بين مهره ای زمانی بيرون می زند که فشار بيش از حدی به آن بيايد. فشارهای نرمال باعث بيرون زدگی ديسک نمی شوند.

ديسک بين مهره ها مثل يک واشر عمل می کند و فشارها را جذب می کند تا به مهره ها فشار بيش از حد نيابد. اگر اين فشار بيش از حد باشد ديسک بيرون می زند. در اين حالت ديسک يا به سمت کانال نخاع می آيد و يا به سمت ريشه های عصب، اگر به سمت کانال نخاع بيايد علائمی مثل گزگز، مورمور، خواب رفتگی ، ضعف اندام و خستگی زودرس ايجاد کرده و فرد را در فعاليت های روزمره اش محدود می کند. اما اگر به طرف ريشه عصب بيايد علامت آن بيشتر درد است.فرد ديگر احساس بی حسی و کرختی نمی کند و به همراه درد التهاب را نيز تجديد می کند که اين دردها به صورت انتشاری تا ناحيه لگن، باسن و حتی نوک انگشتان نيز می آيد.

• حالا برويم سراغ بحث اصلی، چطور می شود يک ديسک بيرون زده را به وسيله فيزيوتراپی درمان کرد ؟

- در ابتدا بايد فشار وارد شده به ستون فقرات را کاهش داد، يعنی فشاری که از دو طرف به ديسک وارد شده و باعث بيرون زدگی آن شده است. اگر ما بتوانيم کاری بکنيم که ديسک تا حدی به جای اولش برگردد که فشار از کانال نخاعی برداشته شود ، علائم بيمار (گزگز ،مورمور و ... ) کاملا" از بين می رود بنابراين با اين روش ما می توانيم ديسک بيرون زده را به جای اولش هدايت کنيم.

• و اين کار با چه مکانيسمی انجام می شود؟

- در واقع ما فضای بين دو مهره را افزايش می دهيم که اين کار توسط دستگاه مخصوصی انجام می شود. وقتی اين فضا افزايش يافت، فشار در آن منطقه کم می شود. معمولا" اين کار در کلينيک بين 20 تا 30 جلسه طول می کشد، منتهی اين قسمت اول درمان است ما بايد ببينيم چرا چنين فشاری به ديسک آمده و باعث بيرون زدگی اين است که عضلاتی که بايد مسئوليت حمايت ستون فقرات را داشته باشند درست عمل نکرده اند. بنابراين عضلات آن منطقه بايد تقويت و بالانس شوند. اين کار با حرکت درمانی در راستای کار با دستگاه صورت می گيرد. يعنی به بيمار حرکات خاصی آموزش داده می شود، البته اين حرکات بر حسب بيمار متفاوتند. در حين ايجاد فضا برای ديسک، عضلات اطراف منطقه نيز تقويت می شوند.

• در کنار اين اقدامات اصلاح روش زندگی تا چه حد در درمان کمر درد تاثير دارد؟

- مسلما" درمان بيرون زدگی ديسک به همين جا ختم نمی شود و فرد بايد روش زندگی اش را نيز اصلاح کند. چه در محيط زندگی شخصی و چه در محيط شغلی تمام حرکات روزمره بايد اصلاح شوند. استفاده اضافه از کمر عضله را خسته می کند و اين عضله خسته با يک حرکت کوچک ديسک را مستعد پارگی می کند. پس اصلاح حرکات روزمره که شايد از نظر خيلی از ما عادی تلقی شوند اهميت فراوانی دارد.

• درمورد آب درمانی و تاثير آن بر درمان دردهای کمر هم توضيح می دهيد؟

- منظور از آب درمانی اين است که فرد تمرينات خاصی رادر آب انجام می دهد که در خشکی قادر به انجام آنها نيست. خاصيت آب اين است که وقتی جسمی را داخل آن می گذاريم آن جسم به اندازه حجم آب کم وزن می شود. مردی که 70 کيلو گرم وزن دارد وقتی داخل آب می رود وزنش 30 تا 40 کيلوگرم کم می شود. بنابراين فرد می تواند با اين تعليق ايجاد شده حرکاتی را انجام دهد که هيچگاه در خارج از آب نمی تواند آنها را اجرا کند.

همچنين ما در آب از خاصيت غوطه وری نيز استفاده می کنيم. يعنی هم در حالت افقی و هم عمودی حرکاتی را به بيمار آموزش می دهيم به اين صورت که يک سری از حرکات تخصصی برای کسانی که دچار اسپاسم عضلات در ناحيه کمر و ديسک هستند و جود دارد. در اين حالت بيمار در حالت عمودی در آب عوطه ور شده و وزنه هايی بين 2 تا 4 کيلوگرم به پای بيمار آويزان می شود. اين وزنه ها کششی را در ناحيه ستون فقرات ايجاد می کنند. در اين حالت حرکات ديگری به بيمار داده می شود و فشار از ناحيه ديسک به تدريج کاهش می يابد.

• عوامل روانی از قبيل استرس هم در ايجاد کمردرد موثرند؟

- عضلات انسان متاثر از مغز وسيستم عصبی است، از غدد مختلف بدن از جمله غدد فوق کليوی ماده ای بنام آدرنالين ترشح می شود. ترشح آدرنالين البته به عواملی روانی است و کار اين ماده تحريک عصب سمپاتيک است . تحريک عصب سمپاتيک نيز به نوبه خود منجر به تنگی عروق و اسپاسم و انقباض عضلات شده و ايجاد کمر درد می کند.

• اين انقباض فقط محدود به عضلات کمر می شود؟

- خير، معمولا" اين انقباض در تمام عضلات بدن ايجاد می شود، ولی از آنجا که در طول فعاليت های روزمره ما حرکات ورزشی اختصاصی برای کمر نداريم، عضلات کمر نيز برای اين اسپاسم ها مستعدتر هستند چون به تدريج ضعيف می شوند. خيلی ازافراد در طول روز مرتب پياده روی می کنند ولی عضلات کمرشان قوی نيست و پياده روی نيز آنها را تقويت نمی کند. به علاوه عضلات کمر در رابطه مستقيم با عضلات ناحيه شکم نيز هستند. يعنی افرادی که چاقند يا شکم بزرگ دارند، هر روز فشار مستمری را بر روی عضلات کمر وارد می آورند. بنابراين اين افراد در حالت عصبی با احتمال بيشتری نسبت به ديگران دچار کمر درد می شوند چون کمر بار اضافی ناشی از بزرگی شکم را در طول روز به عهده می گيرد.

• به افرادی که با مشکل ديسک يا اسپاسم عضلات تحت درمان فيزيوتراپی قرار گرفته اند چه توصيه هايی می کنيد؟

- اين توصيه ها بسته به اينکه فرد دچار چه مشکلی بوده متفاوتند. ولی توصيه کلی اين است که هر کسی در هر شغلی با فيزيوتراپ خود راجع به فعاليت های روزمره اش صحبت کند و از او بپرسد روی چه صندلی بنشينيم، چطور بنشينيم، چقدر بنشينيم، برای خوابيدن، ايستادن ، ورزش کردن و ... نيز بايد اين سئوالات پرسيده شوند تا فرد دوباره دچار مشکل نشود چون جا انداختن ديسک بيرون زده و رفع اسپاسم عضلات به معنی عدم بازگشت مجدد آنها نيست.

 ****

منبع : مقاله "  نقش فيزيوتراپی در بهبود دردهای کمر " -گفت و گو با   دکتر مصطفی نجاتيان  -روزنامه همشهری :  سه شنبه 9 آبان 1385 - شماره 4120 - بخش سلامت

  بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد