چه کسانی شرور می شوند، چرا و چگونه ؟

گفتگو با دکتر محمدحسن پروند

 عضو هيات علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربيتی تهران 

www.isaarsci.ir

 

تمام رفتارهای نابهنجار در هر انسانی، زمينه های علت و معلولی دارد و برای شناخت يک رفتار نابهنجار بايد علل و عوامل آن را ريشه يابی کرد که به چه دلايلی اين امر اتفاق افتاده است، آن وقت است که می تواند در جهت تخفيف يا از بين بردن ناهنجاری اقدام کرد، اين که چرا نوجوان يا جوانی دست به شرارت می زند چون و چرايی اين پديده را در گفتگو با محمدحسن پروند دکترای تعليم و تربيت از آمريکا عضو هيات علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربيتی تهران مورد بررسی قرار داده ايم.

چرا نوجوان يا جوانی به هنجارشکنی روی می آورد؟

شرور بودن هم می تواند جنبه توارثی داشته باشد و هم جنبه محيطی، ولی در موارد بسيار معدودی شاهد آن هستيم که برخی از انسانها،    رگه های شرارت را به صورت ارثی داشته اند از جمله قاتلين بالفطره، عامل اصلی شرارت باز می گردد به عواملی محيطی، طبق بررسی های انجام شده فقط حدود 5 درصد از افراد شرور دارای جنبه های ارثی هستند و 95 درصد ديگر تحت تاثير خانواده و نوع تربيت آن قرار می گيرند پس  می توان نتيجه گيری کرد که خانواده و در راس آن  ( مادر ) نقش بسيار مهمی را در انحراف يا عدم انحراف نوجوان و جوان در جامعه بازی می کند.

آيا اين نکته صحيح است که بگوييم شرارت از کودکی، شکل می گيرد؟

برايتان نتايج تحقيقات 40 ساله برخی از روان شناسان، جامعه شناسان و متخصصان تعليم و تربيت را مثال می زنم تا خودتان به پاسخ مورد نظر برسيد « بنجامين بلوم » يک محقق آمريکايی در سال 1968 مقاله ای در خصوص اين ادعا مطرح کرد که بعدها بسياری از انديشمندان به آن رای مثبت دادند، طبق نظر وی 75 درصد خصوصيات شخصيتی يک نفر از بدو تولد تا 6 سالگی وی شکل می گيرد که عوامل دوران جنينی را نيز نبايد فراموش کرد، 20 درصد شخصيت ديگر انسان از 6 سالگی تا 18 سالگی و 5 درصد بقيه از 18 سالگی تا آخر عمر شکل می گيرد، پس طبق اين نظريه ما متوجه می شويم بخش اعظم خصوصيات پنداری، گفتاری و رفتاری انسان در خانواده از بدو تولد تا 6 سالگی است و اين که می گويند (بهشت زير پای مادران است ) به خاطر تاکيد بر نقش انسان سازی مادران است.

نگرش ها و رفتارهای خصمانه چطور و چگونه به سراغ نوجوان يا جوان   می آيد؟

اين حقيقت در اروپا تاييد شده است، بين کودکانی که در يک جو آرام، پرمحبت و بدون مشاجره بزرگ شده اند و کودکانی که در محيط های ناسالم و پرمشاجره بزرگ می شوند تفاوت بسياری است، کودکان  محيط های آرام در بزرگسالی تبديل به افرادی متين و سالم می شوند ولی کودکان محيط های آلوده، به خاطر اين که از جو عاطفی سالم تغذيه نمی شوند، زمينه های شرارت در آنها شکل گرفته و نسبت به برخی از چيزها بدبين می شوند و نگرش هايشان جنبه خصمانه می گيرد که تحت تاثير عوامل محيطی از قبيل رفتار همسالان به آنها کمک می کند تا ابراز خشونت برايشان آسان شود. مثلا ديدن فيلمهای خشونت بار در فرزندانی که در خانواده های سالم بزرگ شده اند بسيار کم تاثير تر از خانواده های پرخشونت است.

آيا نحوه آموزش ها در کودکان نيز می تواند متاثر از اين امر باشد؟

اگر بيشتر توجه آموزش های رسمی ( آموزش های مصوب در مدارس) و آموزش های غير رسمی ( مجله، رسانه ها و ... ) سوق دادن کودک به سوی خشونت باشد و اين حس را تقويت کند مسلما به تدريج نوجوانانی شرور در جامعه متولد خواهند شد که پس از مدتی تحت تاثير عوامل ديگر مثل دوستان ناباب سر از بزهکاری های کوچک از قبيل دزدی در می آورند که ممکن است بعدها ختم به قتل هم شود.

علل و عواملی که در بزهکار شدن و يا نشدن کودکان ما سهيم هستند، کدامند؟

1. خانواده

2. محله

3. مدرسه ( دبستان )

4. جامعه

همان طور که فرهنگ و اقتصاد در خانواه می تواند نقش بسيار مهمی در اين مورد داشته باشد، يک محله سالم و بری از هر گونه دعوا و نزاع نيز می تواند در شکل گيری تربيت يک کودک يا نوجوان موثر باشد، همچنين خشونت معلم و ناظم در دوران دبستان نيز ريشه های کينه جويی را در دل دانش آموز می کارد بنابراين وقتی يک خانواده می تواند جوان خوبی را تحويل جامعه دهد که تمام موارد ياد شده در مورد او رعايت شده باشند.

برنامه ريزی آموزش درسی در نحوه صحيح به ترتيب فرزندان تا چه حد موثر است؟

خيلی زياد، برنامه ريزی آموزش درسی از کودکستان تا سال آخر دانشگاه بايد طوری تنظيم شود که در جهت خشونت زدايی حرکت کنند به طوری که اثرات برخی رفتارهای نامطلوب در خانواده و محله را به حداقل رسانده و از بين ببرد. همچنين در زمينه آموزش های غير رسمی نيز عواملی مثل فرهنگسراها، مساجد، مراسم مذهبی و برنامه های راديو و تلويزيونی که جنبه علمی ارشادی دارند می توانند جلوی تخريب خصوصيات شخصيتی رفتاری را گرفته و از شدت شرارت ها بکاهند ولی متاسفانه در کشور ما هنوز استفاده کامل از اين علم نشده است و سيستم آموزشی ما در اين زمينه کاستی های بسياری دارد.

نقش و اهميت تربيت دختران با توجه به نقش کليدی آنها در تربيت فرزندان آينده چگونه بايد باشد؟

بايد نسبت به تربيت دختران قبل از سنين ازدواج اقدامات ويژه ای صورت گيرد، مدارس بهترين مکان برای تربيت آنها خواهد بود تا مادران خوبی را تحويل جامعه دهد، ولی متاسفانه نظام آموزشی کشور در اين خصوص نيز بسيار ضعيف عمل کرده است.

تفاوت ميان شرارت و شيطنت در چيست ؟

« شرارت نوعی ابراز عصيان و سرکشی در مقابل عرف جامعه است که در حقيقت ريشه در نوعی اعتراض دارد، ولی شيطنت همان جنبش کودک است و تضمين کننده سلامت کودک است و هيچ جنبه منفی به همراه ندارد در حالی که شرارت عکس آن است و خشونت سرپيچی و نزاع را به همراه خواهد داشت که با عرف جامعه در تضاد است.

آيا تنبيه در تربيت فرزندان موثر است؟

کلمه تنبيه از « تنبه » می آيد و به معنی بيدار کردن و آگاه کردن است، بنابراين می توان با قدری مطالعه، تمهيداتی انديشيد که جايگزين کتک زدن شود، مثلا کم محلی يک از ابزارهای بسيار مهم تربيتی است که اثرات آن را کتک زدن نيز بيشتر است.

در باره عواملی که باعث می شود نوجوان وارد فضای شرارت و بزهکاری شود، توضيح بيشتری دهيد؟

دو عامل درونی و بيرونی در اين خصوص بسيار تاثيرگذار است. عقده ها و کمبودهای دوران طفوليت ( عوامل درونی ) و جمع دوستان، هم بازيها و رسانه ها ( عوامل بيرونی ) همگی دست به دست هم داده و ممکن است شرايطی را مهيا کنند که نتيجه بزهکاری کودک و نوجوان باشد ولی خاطرنشان می کنم يکی از مهمترين عواملی که در جامعه ما ترويج خشونت می کند فيلمهای خشونت آميزی است که طرفداران بسيار زيادی نيز دارد و اصولی ترين راه در اين هنگام، فيلتر کردن اين گونه فيلمهاست که بسيار مثمرثمر خواهد بود.

باپروری افراد شرور بايد چگونه باشد؟

همانند ساير کشورهای پيشرفته بازپروری بايد در مناطقی خوش آب و هوا باشد و در ضمن به بزهکاران کار مفيد آموخت و همزمان مشاوران و روانکاوان روی آنها کار کنند، چون کسی که 20 سال شرارت در او شعله ور بوده است به آسانی قادر به پاک و مطهر شدن نخواهد بود، ولی با اين وجود اگر حداقل بتوانيم آن را در يک جايی متوقف کنيم، خواهيم توانست جلوی تشديد آن را نيز بگيريم و موسسات بازپروری می توانند در اين زمينه نقش بسيار مهمی را ايفاد کنند.

همانطور که قديمی ها گفته اند، يک مثقال پيشگيری، بهتر از صد خروار درمان است. البته در اجرای چنين طرحی حمايت دولت بسيار مهم است چون فقر باعث فساد است و افراد شرور اغلب در خانواده هايی با درآمد زير خط فقر رشد و نمو می يابند.

در باره نقش تربيت دينی و اثرات آن در نوجوان چه توضيحی داريد؟

در خانواده هايی که مسائل اعتقادی، دينی و مذهبی جايگاه ويژه ای دارند به مراتب جوانان آنها در مقابل عوارض شرارت زا مقاوم ترند و کمتر دچار شرارت می شوند.

آيا تنبيه شرور در ملاء عام موثر خواهد بود؟

تنبيه شخص شرور در ملاء عام دو اثر به همراه دارد.

1. باعث تنبه و عبرت سايرين می شود.

2. شخص ممکن است به جای متنبه شدن، حس انتقام جويی اش بيدار شده و درصدد تلافی برآید.

 

 

 ****

منبع: " با گفت وگو دکتر محمدحسن پروند  عضو هيات علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربيتی تهران   "  -روزنامه جام جم- بخش تپش- صحفه آسيب شناسی - چهارشنبه 24مرداد 1386

  بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد