آشنائی با دستگاه گوارش ومشکلات آن

 ونحوه اجابت مزاج بعدازآسیب نخاعی

 

   
   

www.isaarsci.ir

   

 

 

 

 

 




به طورکلی دستگاه ه ها واندامهای زیر درداخل بدن به یکدیگروابسته هستند.

دستگاه گردش خون حاوی 5 تا 7 لیترخون است که یک دقیقه طول می کشد تابوسیله قلب به ریه ها وبدن پمپ شود. خون وظیفه جابجائی اکسیژن ، مواد مغذی ومواد زايد را بر عهده دارد.

لب ها ، فک ها ، دهان وزبان ، غددبزاقی ، حلق درکارخوردن وقورت دادن نقش دارند.

معده با کمک ترشحات اسیدی خود ذرات جامد راتجزیه ، پروتئین ها را هضم و باکتریها رامی کشد.

روده کوچک حدود 7 مترطول و 4 سانتیمترقطرداشته و کارهضم وجذب موادغذائی به داخل خون را به عهده دارد.

روده بزرگ 5/1 مترطول و 6 سانتیمترقطردارد . روده بزرگ مخاطی راتولیدمی کند که باعث تشکیل مدفوع می شود . دراین قسمت آب نیزمجددا" جذب بدن می گردد. باکتری های موجوددرروده ، مواد باقیمانده وهضم نشده راتجزیه کرده و ویتامین K را نیزمی سازند.

حرکات پیش برنده روده ، کیموس را به طرف راست روده جلورانده تا مدفوع که متشکل ازآب ، مخاط ، باکتریها ، سلولهای مخاطی ، موادمعدنی ، کلسیم ،پتاسیم ، آهن ، نیتروژن ، منیزیم ورنگدانه های صفراوی ( رنگ) است ، ازبدن خارج شود.

دستگاه عصبی خودکار دراجرای حرکات دودی و برروی کار اعصاب پاراسمپاتیک ( شامل اعصاب تخلیه ، تحریک انقباض عضلات صاف روده وآزادشدن اسفنکترهای خارجی) نقش دارد. افزایش فیبرغذائی ، موادملین یا ضد یبوست ومصرف روزانه 2 لیترازمایعات ، با افزایش حرکات دودی ازیبوست جلوگیری می کنند. به طورکلی تقریبا" روزانه 8000 میلی لیتر سیال گوارشی وارد لوله گوارش می شود وروزانه 1500 میلی لیترازموادمخاطی به داخل روده بزرگ واردمی گردد همچنین 1000 میلی لیترازسیالات گوارشی درتشکیل مدفوعی نرم نقش دارند .

راست روده 13 سانتیمترطول دارد.

کانال مقعد 5/2 تا 4 سانتیمتربوده ویک اسفنکترداخلی وخارجی محسوب می شود. دریچه خارجی بوسیله دستگاه عصبی مرکزی کارمی کند و درافرادمبتلابه ضایعه نخاعی دچاراختلال می شود.


همانطورکه ذکرشد افزایش فیبررژیمی ، ملین ها و مسهل ها ، مصرف 2 لیترازمایعات درروز با افزایش حرکات دودی به پیشگیری ازیبوست کمک می کند. اما گاهی برای کشاندن آب به داخل مدفوع وتحریک تخلیه آن استفاده ازشیاف یا انجام تنقیه ضرورت پیدا می کند که باعث چرب شدن مدفوع سفت و افزایش حجم آن ازطریق خاصیت اسمزی می گردد.



واکنش دستگاه گوارش جهت تخلیه (حرکات پیش برنده آن که باعث حرکت محتویات گوارشی به سمت مقعد) تنها چنددقیقه درروز واغلب بعدازصرف غذا به خصوص صبحانه اتفاق می افتد.

چند تعریف دررابطه با دستگاه گوارش


روده : اندامی است که ازطریق آن موادزايدجامد ازبدن خارج می شوند.

برنامه دفع مدفوع :" زمان عادت " است که برای تخلیه روده و جلوگیری از بی اختیاری تنظیم شده است .

اجابت مزاج : عبورمدفوع به خارج ازبدن


حرکات دودی : حرکات موجی شکل روده که نهایتا" منجربه حرکت مدفوع به سمت راست روده می گردد.

اسفنکتر: ماهیچه ای حلقوی که به راست روده وصل شده است .

مدفوع وموادزايدتولیدشده ازروده ها عبوروازبدن خارج می گردد.

اجابت مزاج بعدازآسیب نخاعی


وقتی که نخاع دچارآسیب می شود، پیام های عصبی دیگرقادرنیستند ازطریق نخاع بین روده ( ازجمله اسفنکترمقعد) و مغزمبادله شوند. به همین دلیل هنگام اجابت مزاج ، فردنخاعی نمی تواند هیچ گونه کنترل ارادی برروی آن داشته باشد. موقعی که این مسئله اتفاق می افتد ، بسته به نوع ضایعه نخاعی ، یکی از مواردزیرمطرح می شود:

- ضایعه نرونهای حرکتی فوقانی روده ( روده انعکاسی reflex bowel = )

- ضایعه نرونهای حرکتی تحتانی روده (روده شل= flaccid bowel)


راست روده بطورطبیعی خالی از مدفوع است ، اما وقتی مدفوع وارد آن می شود، کشیدگی ایجاد شده دردیواره راست روده باعث تحریک یک واکنش انقباضی درنرونهای فوقانی روده یا روده انعکاسی می شود.

بعدازآسیب نخاعی هدف ازکنترل اجابت مزاج عبارتست از:

1- حفظ توانائی اجابت مزاج
2- جلوگیری ازدفع غیرمنتظره

رسیدن به اهداف مذکورازطریق تخلیه کامل راست روده درفواصل زمانی منظم ودرزمان مناسب ( صبح وشب ) امکان پذیراست . با عمل به این توصیه ساده ، امکان تخلیه منظم روده فراهم وازحرکت روده در مواقع ناخواسته و دفع غیرمنتظره جلوگیری خواهدشد.

استفاده ازیک رژیم غذائی متعادل وداشتن تنوع غذائی بسیارضروری است . که می تواندشامل موارد زیر باشد:

- سبزیجات دارای برگ سبز ازجمله اسفناج
- انواع میوه ( به خصوص مصرف میوه با پوست آنها )
- غلات وترکیبی ازکربوهیدراتها ازجمله سبوس و نانهای سبوس دار

این نوع موادغذائی به عنوان حجم دهنده عمل نموده و باجذب آب به تشکیل مدفوعی نرم کمک می کند ، بطوری که ازیبوست و اسهال جلوگیری می کند.

دربعضی ازمواردبه منظورحفظ فرآیندتشکیل مدفوع نرم ممکن است لازم باشد ازیکسری قرص هااستفاده گردد.

البته جهت استفاده از داروها بايد با نظر پزشك انجام شود .

 

کنترل روده انعکاسی


درروده انعکاسی واکنش های نرونهای حرکتی نواحی فوقانی و بالاترازT12 که حرکات روده را کنترل می کنند، بعد از آسیب هم تا اندازه ای بی عیب هستند. عضلات موجوددرکولون بزرگ ، راست روده و اسفنکترمقعد نیز کار خودراانجام می دهند . اما مهم است که یک برنامه منظم وجودداشته باشد. درچنین شرایطی بدن می تواند تحت یک روال ثابت قرار داشته باشد.

روده شل


درروده شل واکنشهای نرونهای حرکتی نواحی تحتانی و پائین ترازT12 که منبع عصبی آنها بین روده ونخاع قراردارد، دچارآسیب می گردد. ضایعه نخاعی برروی اعصابی اثرمی کندکه انتقال پیامها را ازروده به نخاع به عهده دارند. دراین حالت ، مغزهیچ کنترلی برروی راست روده واسفنکترمقعد ندارد. این مسئله به این مفهوم است که راست روده نمی تواندبا قدرت کافی مدفوع راتخلیه کند و درنتیجه اسفنکترمقعد بصورت گشاد وشل باقی می ماند.

آموزش کنترل اجابت مزاج


به صورت صاف برروی توالت یا صندلی مخصوص بنشینید . توجه داشته باشید که همزمان با حرکت نزولی مدفوع به سمت راست روده ، نیروی جاذبه نیز می تواندبه تخلیه روده کمک کند.

روده اندامی است که می تواند عادت کند. بنابراین بایستی یک روال منظم دنبال شود تا تخلیه روده دریک زمان منظم ، قابل پیش بینی ، مناسب و راحت انجام شود .

خوردن غذا و نوشیدن مایعات می تواند واکنشهای تحریک کننده حرکات دودی را فعال کنند ( واکنشهای دستگاه گوارش ) . بنابراین مهم است که درمصرف رژیم غذائی نظم وجودداشته باشد.

عفونتها ، مصرف نوشابه های الکلی ، آشفتگی های احساسی ، استرس و آنتی بیوتیکها ازمعدود شرایطی هستند که می توانند عادات روده را تغییر داده و باعث اسهال یا یبوست شوند.



کمک به تخلیه منظم روده

برای اینکار بایستی موارد زیر موردتوجه قرارگیرند:

- ایجادنظم و زمان بندی
- رژیم غذائی
- ورزش وفعالیت بدنی
- وضعیت استقراربدن
- ماساژ
- تحریک واکنشهای معدی – روده
- بی اشتهائی
- استفاده از تنقیه وشیاف
- تخلیه دستی

مشکلات مربوط به عملکرد روده درمواقع آسیب نخاعی

اختلال در حس


تحریک ناحیه مقعد برای کمک به تخلیه محتویات راست روده ضرورت دارد. برای این کارضمن پوشیدن دستکش ، انگشت دراطراف اسفتکترخارجی مقعد چرخانده شده ، وفروکردن اولین بندانگشت به داخل مقعد باعث اتساع راست روده جهت دفع مدفوع می گردد.

 بواسیر



بواسیر واریس سیاهرگهای ناحیه کانال مقعدی است که اغلب با پرولاپس خارجی همراه می باشد. افرادی که مراقبت از مبتلایان نخاعی رابه عهده دارند، باید درجریان کارهای مربوط به اجابت مزاج ، به هرگونه خون ریزی ، یبوست (سفتی مدفوع) وپیش آمدگی راست روده توجهی خاص داشته باشند.
 

یبوست



سفتی مدفوع به همراه تغییردرروند مناسب تخلیه و گاهی اوقات وجود تکه های سفت کوچک ایجاب می کند که حتی بصورت دستی ویا به وسیله مراقبین ازبدن خارج شوند.

به هم فشردگی مدفوع


معمولا" احتباس مدفوع با جهش ناگهانی مایع همراه است . بیماران ممکن است دچارافزایش واکنش های انعکاسی (hyperreflexic) شوند .دراینصورت برای اجرای تخلیه روده یا شستشوی خود نیازبه کمک خواهندداشت . معمولا" برای تشخیص این حالت عکسبرداری با اشعه ایکس می تواند مفیدباشد. به هم فشردگی مدفوع برحسب نوع آن می تواندخفیف ، متوسط یا شدید باشد.

بی اختیاری مدفوع



دراین مشکل بایستی میزان تکراراجابت مزاج وقوام مدفوع و هرگونه مشکل پوستی موردتوجه قرارگیرد.

مراقبتهای ضروری هنگام اجرای کارهای مربوط به اجابت مزاج


کارکنان و مراقبینی که به بیماران نخاعی کمک می کنند مسئولیت دارند تا کلیه کارها رابه نحوایمن انجام دهند. برای این منظور باید به نکات زیرتوجه شود:

- کارکنان نباید خارج ازبرنامه ازپیش تعیین شده عمل نموده وبرای اجرای اجابت مزاج از بیماران راهنمايی بخواهند.

- کارکنان باید ازخطرات مربوط به کارهای خارج ازدستورالعمل های معتبر آگاهی داشته باشند.

- بایستی اطمینان حاصل شود که کارکنان جهت تخلیه دستی مدفوع دارای مجوزکتبی باشند .

- برای تطابق با خط مشی ها ، بایستی اطمینان حاصل شودکه به استانداردهای کنترل عفونت توجه شده باشد.

- روش های عملی فقط باید بعد ازشرکت کارکنان در آموزش ها ومطابق با روش های ازپیش برنامه ریزی شده اجراشوند .

- بیماران باید تشویق وآموزش داده شوند تا بتوانندازخدمات متخصصین مراکزعمومی و حمایتی بیمارستانی موجوددرجامعه بهره مند شوند.
 

آشنائی با برخی دستورالعملها

- استفاده از تنقیه وشیاف

- میکرولاکس (Microlax) : تنقیه ای است که طی آن مدفوعی که سفت شده چرب و ازطریق خاصیت اسمزی حجیم می شود.

- دورولاکس ( Durolax ) : شیافی است که باعث جذب آب توسط مدفوع شده و عمل تخلیه را تحریک می کند.

- هدف : بطورکلی برای دفع مدفوع ازروده باید ازیبوست جلوگیری شود. بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی نیزدارای حرکات پریستالتیسم طبیعی هستند ، اما دراین بیماران اعصاب ناحیه مقعد واسفتکتردچارآسیب می شوند.

- امکانات موردنیاز :

- شیاف / تنقیه ، بسته به تجویزپزشک / دستورالعملهای پرستاری ،
- دستکش
- ظروف مخصوص ( که برای استفاده درمنزل انتخاب شده اند)
- پمادهای چرب کننده
- دستمال کاغذی توالت

روش کار

- اطمینان ازحفظ حریم خصوصی بیمار
- از بیماربخواهیدکه درصورت نیازدرحالی که پاهای خود را خم کرده متمایل به سمت چپ درازبکشد.
- برای اوتوضیح دهیدکه این وضعیت به استقرارصحیح وسائل دربدن اوکمک می کند.
- بدن بیماررا با ملحفه ای که ناحیه باسن او باز است بپوشانید.
- برای پیشگیری ازعفونت دستها رابشوئید.
- برای جلوگیری ازآلودگی دستها ازدستکش استفاده نمائید.
- شیاف یا نازل تنقیه را با پمادهای مخصوص ومناسب چرب کنید .
- ازبیماربخواهید که ازراه دهان به آرامی نفس بکشد.( این کاربه شل شدن اسفنکترمقعد کمک می کند ).
- با دست آزاد خود باسن ها را ازهم جداکنید.
- شیاف یا نازل آماده شده را به داخل مقعد واردکنید .شیاف بایستی مجاوردیواره مقعدقرارداده شود.
- درصورتی که جلوگیری ازبرگشت تنقیه ضرورت داشته باشد،باسن ها را رها کنید.
- به بیمارکمک کنید که دروضعیتی راحت قرارداشته باشد.
- به بیمارتوضیح دهیدکه باید تاآنجا که می تواند وسایل را دربدن خودتحمل کند، اما درهرحال نباید کمتراز 10 دقیقه باشد.
- بعدازاتمام کار، دستکشها و ظروف تنقیه را درداخل کاغذتوالت قرارداده و آن را داخل ظروف مخصوص دفع بیاندازید.
- درصورت امکان کارخودراثبت کنید.

به خاطرداشته باشید که


- خیلی مهم است که برای اجابت مزاج زمان منظمی درنظرگرفته شود.
- صبحانه یا نوشیدنی های گرم می توانند باعث تحریک واکنش های معدی و روده شوند.
- کنترل کنید که بیمار برروی توالت کاملا " صاف نشسته و می تواند برای شدید کردن عمل واکنش تخلیه ، شکم را ماساژدهد.
- بیماررا تشویق کنید که نفس های عمیق بکشد.این کار باعث افزایش فشارناحیه کف لگن می گردد.
- درصورتی كه  روده هیچ گونه واکنشی نشان نمی دهد ، تحریک ناحیه مقعد را انجام دهید. این کارباعث شل شدن اسفنکترمی گردد.
- درحالتی که بیمارروی توالت نشسته ، نبایستی تنقیه انجام شود.

 

 تخلیه دستی



موقعی که روشهای محافظه کارانه موثرواقع نمی شوند، برای اطمینان خاطربیمار باید تخلیه مدفوع بصورت دستی انجام گیرد. این روش می توانددروضعیتهای مختلف ازجمله دربستر، نشسته روی صندلی ، نشسته روی توالت اجراشود.

احتیاطات

ازآنجائی که تخلیه مدفوع بصورت دستی ، روشی تداخلی بوده وبطوربالقوه می تواند باعث آسیب به مخاط مقعد یا اسفنکترآن گردد، حتما" باید با تجویزپزشک انجام شود.

تجهیزات موردنیاز



دستکش ، مواد چرب کننده ، وسیله جمع آوری یا صندلی توالت ، موانع حفاظتی برای تخت و صندلی.
 

روش کار


- مطمئن شوید که حریم خصوصی بیمار کاملا" حفظ شده باشد.
- وضعیت بیمار را طبق حالتی که تجویزشده قراردهید.
- برای جلوگیری ازانتقال عفونت دستها را بشوئید
- برای پیشگیری از آلودگی دستها ازدستکش استفاده کنید.
- انگشت خودرا چرب کرده و به داخل مقعد فروببرید .به آرامی توده مدفوع راکنده و ومحتویات راست روده را خارج کنید.
- تحریک دستی ازطریق چرخاندن انگشت در اطراف اسفنکترمقعد می تواند به ایجاد حرکات دودی روده وتخلیه آن کمک کند.
- ازفروبردن بیش ازیک انگشت خودداری نمائید.
- با دست دیگربه سمت چپ ناحیه تحتانی شکم فشارواردکنید.این کارباعث افزایش فشاراز سوی خارج به ناحیه کف لگن می گردد.
- کنترل کنید که حفره مقعد کاملا" تخلیه شده باشد.
- مقدارومیزان سفتی مدفوع را به بیمار اطلاع دهید . همچنین هرنوع خون ریزی ازناحیه مقعد ، هموروئید (بواسیر) ویا بیرو ن زدگی مقعد را گزارش کنید.
- درصورت وجودهرگونه نگرانی بیماررا تشویق کنید تا به توصیه های پزشکی مربوطه توجه داشته باشد.
- دستکش و تجهیزات کثیف را دوربیاندازید.
- دستهارابا آب وصابون شسته وخشک کنید.
 

احتیاط



قبل ازاجرای این روش ، بایستی دقت شود که ازبروزهرنوع صدمه ای کاملا" جلوگیری شود.


 

****


منبع: مقاله : "آشنائی با دستگاه گوارش ومشکلات آن  ونحوه اجابت مزاج بعدازآسیب نخاعی " – ترجمه مهندس عباس کاشی - (ohealth2007@yahoo.com) - انتشار : مركز ضايعات نخاعي جانبازان -تیر ماه 1389 . - برگرفته ازکتاب :Working With Persons With a Spinal Cord Injury

 

 

 

 

   

 

 

بازگشت به صفحه اصلی  

 

 

 

 

 

 

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد

 
 





Powered by WebGozar

 

 

 

مرکز ضايعات نخاعی جانبازان

 مهرماه  هزار سيصد و هشتاد و چهار

info@isaarsci.ir

Copyright © 2005  Isaarsci  Website . All rights reserved