نگاهي به نيازهاي آموزشي - پرورشي كودكان معلول

www.isaarsci.ir

بي شك زماني كه ” آن سوليوان ” اولين آموزش ها را بر دستان كوچك ” هلن كلر” حك كرد و با زبان دستها با هلن كوچك سخن گفت، باور داشت كه ” هلن ” زماني نه چندان دور نام هر شيئي را، هرچند نامفهوم،‌بر زبان جاري خواهد كرد و يا زماني كه ” جبار باغچه بان ” كودكان كرو لال را در كنف حمايت خويش قرار داد، مي دانست كه هر كودك معلول نيز مانند ديگر كودكان، حقي براي آموختن و استعدادي به قدر خويشتن دارد. و ” لوييس بريل ” باور داشت كه تاوهاي كاغذ خواهند توانست دنياي تاريك و پرالتهاب نابينا را روشني بخشد. آن چه در پي مي خوانيد: نگاهي است بر نيازهاي آموزشي - پرورشي كودكان معلول در سه بخش: الف- نيازهاي ويژه آموزشي كودكان معلول  ب-گام به گام با كودك معلول      ج-نيازهاي والدين

 الف: نيازهاي ويژه آموزشي كودكان معلول:

كودكان ناتوان يا كم توان (معلول ) مشكلات خود را با ناتواني در انجام فعاليت‌ها، انجام تكاليف مدرسه ، برقراري ارتباط با آموزگار ، دوستان ، والدين و .... رفتارهاي نابهنجار به ويژه عصبانيت، پرخاشگري، مشكلات رواني- عاطفي و... بروز ميدهند. اين رفتارها به ويژه اگر كودك ناتوان در مدرسه كودكان عادي تحصيل كند، بيشتر بروز ميكند. از اين رو كودكان معلول (ذهني يا جسمي ) به ويژه كودكاني كه دچار ناتواني ذهني هستند، نيازمند شيوه‌هاي آموزشي ويژه، انتخاب مدرسه مناسب و ... بوده و بايد با شيوه اصلي آموزش ببينند.

1-نيازهاي آموزشي ويژه به چه معناست؟

نيازهاي آموزشي ويژه يا (Special Education needs ) ENE) ويژه كودكاني است كه دچار مشكلات آموزشي و ناتواني در درك و فهم مطلق يا نسبي مسايل آموزشي بوده و نسبت به همسالان خود از توان آموزشي كمتر يا بسياري كمتري برخوردارند.

اين كودكان نيازمند حمايت- نه ترحم- راهنمايي و آموزش و پرورش ويژه بوده و براي آموزش و پرورش آنها بايد از مربيان و آموزگاران ويژه كودكان معلول كمك گرفت.

براساس نظر روانشناسان مركز مطالعات معلولان ذهني دانشگاه آكسفورد، اصلي ترين نيازهاي آموزشي- پرورشي كودكان معلول عبارت است از:

-نياز به تحصيل در مدارس ويژه

-انجام برنامه ها و آموزش‌هاي خاص در مدرسه

-آموزش مهارت خواندن، نوشتن، درك مفاهيم آموزشي - پرورشي با شيوه‌هاي مناسب

-آموزش مهارت برقراري ارتباط با همسالان و پذيرش ارتباط همسالان با خود، شامل برقراري ارتباط عاطفي- رفتاري و كلامي با همسالان

-فراگيري مهارتهاي رفتاري و بروز عكس العملها و واكنش هاي به جا و درست

-آموزش نحوه اداره كردن و نگهداري و مراقبت از خود و برابر حوادث و مشكلات و دفاع از خويشتن در مقابل خطرات

-فراگيري شيوه فهماندن نيازهاي شخصي به ديگران به ويژه به والدين، آموزگار و مددكار و...

2-تفاوت ها،‌عاملي جهت تفاوت در نيازها :

بي شك ناتواني كودكان معلول، به يك ميزان و در يك راستا نيست. بنابر اين ميزان و نحوه فراگيري و نوع آموزش ها نيز متفاوت است. آموزگار براي سنجش تفاوتها و نيازهاي كودكان دراولين قدم مي تواند با بهره گيري از برنامه هاي آموزشي-پرورشي هماهنگ، توان كودكان را محك بزند تا به تفاوت و نيازهاي تك‌تك آنها پي ببرد. در اين مرحله آموزگار بايد به بررسي دقيق شيوه‌هاي رفتاري، آموزشي ، ناتواني ها و نيازهاي هريك از دانش آموزان بپردازد تا بطور كامل و دقيق بر دانش آموزان و نيازهاي فردي آنها مسلط شود.

در مرحله دوم، آموزگار بايد با توجه به نيازهاي ويژه هر داش آموز، فعاليت هاي آموزشي- پرورشي را انتخاب كرده و با برنامه‌ريزي دقيق آموزش ها را به مرحله اجرا بگذارد. بهتر است برنامه ها با والدين دانش آموزان نيز هماهنگ شود تا در زمان كمتر و با كارايي بيشتري برنامه ها به نتيجه برسند. اين مرحله از آموزش به (( آموزش يا برنامه آموزش انفرادي         ( Indivi dual Education Plan) معروف است.

در مرحله سوم، نياز است تا پيشرفت فراگيران به ويژه پاسخ ها و تحولات رفتاري- آموزشي هر دانش آموز پس از اجراي برنامه آموزشي (( IEP )) به دفت بررسي شود تا در صورت مشاهده هرگونه نقص در اجراي برنامه (( IEP)) يا نقص در فراگيري دانش آموزان،‌برنامه هاي جديدي به اجرا درآيد.

آنچه در مراحل مختلف اجراي طرحها و برنامه ها موثر است . تحمل و پشتكار والدين ، آموزگار و فراگيران است.

3-تكميل نيازها:

يكي از مهم ترين نكات در اجراي موفقيت آميز برنامه هاي آموزشي- پرورشي كودكان معلول، ارتباط تنگاتنگ والدين با پزشك و روانپزشك كودك در خارج از مدرسه و ارتباط مستمر والدين با آموزگار و مشاوره ويژه كودكان استثنايي در مدرسه است. براي دستيابي به اين منظور اين نكات را به خاطر بسپاريم:

-كودك ناتوان يا كم توان ( معلول ) نيازمند كمك ما، اما به شيوه صحيح و منطقي است، پس ترحم را كنار بگذاريم.

-كودك معلول مي تواند همپاي همسالان خود كه در شرايطي مشابه او بوده و پيشرفت كرده اند، آموزش ببيند.

-آموزش هاي ويژه هر كودك بايد به دقت به اجرا گذاشته شود.

-والدين و آموزگار مي توانند با همكاري هم به هدف‌هاي خود دست يابند.

-باور كنيد كه فرزندتان به كمك شما نياز دارد و با كمك گرفتن از افراد مطلع چون پزشك، روانپزشك، مددكار و ... گام‌هاي مثبتي را به سوي بهبود فرزندتان بر مي داريد.

-كودك ناتوان رفتار والدين، مربيان، اقوام و ... را به خوبي درك مي كند هر چند به تصور ديگران او ناتوان است از اين رو طوري رفتار كنيد كه اميد را در دلش زنده كنيد.

-پيش از هر اقدامي، مشورت با پزشك، روانپزشك، مربي و مددكار فرزندتان را فراموش نكنيد.

-والدين نقش مهمي در برقراري ارتباط كودك با خانواده و مدرسه دارند، بنابراين همواره همسو با مدرسه و آموزش‌هاي مربيان پيش برويد.

ب: گام به گام با كودك معلول :

همپا شدن و گام برداشتن با توان كودكان معلول يكي از اصول آموزشي كودكان ناتوان است، چرا كه تفاوت عمده آموزش به كودكان ناتوان و كودكان عادي، كندبودن عكس العملهاي كودكان ناتوان در مقابل برنامه هاي آموزشي- پرورشي است. بنابراين انتخاب مدرسه مناسب يكي از عوامل مهم جهت آموزش صحيح كودكان معلول است. آموزگار يكي ديگر از محورهاي اصلي آموزش و پرورش بوده و توان و مهارت آموزگار نياز اصلي وي براي آموزش به كودكان معلول است.

1-انتخاب مدرسه :

پس از بررسي هاي مقدماتي و آگاهي از ناتواني كودك، والدين بايد به سرعت مدرسه مناسبي را براي آموزش و پرورش فرزندشان برگزينند، ضرورت اين انتخاب و سرعت در انتخاب به حدي است كه به عقيده روانشناسان به تعويق افتادن آن باعث ايجاد لطمات جبران ناپذيري در كودك معلول مي شود به ويژه اين كه كودك معلول، خواهر يا برادر سالم داشته باشد. براي انتخاب مدرسه مناسب نكاتي را به خاطر بسپاريم:

-مدرسه بايد با سن، توانايي ها و نيازهاي كودك همسان باشد. توجه به نوع معلوليت و تعداد معلوليت ها (ممكن است كودك داراي يك معلوليت و يا چند معلوليت باشد )، بسيار مهم است.

-حضور فرزند شما در مدرسه نبايد تاثير منفي بر روي ساير دانش آموزان و ساير دانش آموزان تاثير منفي بر روي فرزند شما داشته باشد. به اين معني كه تفاوت كودكان از جهت سن، توان يادگيري، نوع معلوليت و .... بر آموزش شان تاثير گذار بوده و باعث تخريب يا دلزدگي دانش آموزان مي شود.

-امكانات مدرسه بايد پاسخگوي نياز دانش آموزان باشد.

-نيازهاي آموزشي نبايد بر نيازهاي پرورشي و به عكس تاثير گذاشته و يكي را تحت الشعاع ديگري قرار بدهد.

-مدرسه بايد از جهت وسائل رفاهي، آموزشي، پرورشي، امكانات ورزشي ويژه دانش آموزان معلول و ... مجهز باشد. توجه كنيد حداقل امكانات مدنظر نيست و مدرسه بايد به حداكثر امكانات تجهيز باشد.

-مدرسه موظف است تا با توجه به نوع معلوليت نيازهاي دانش آموزان معلول را برآورده كند. چرا كه نيازهاي دانش آموز نابينا متفاوت از نيازهاي دانش آموزان ناشنوا است.

-از كارآيي پرسنل مدرسه مطمئن شويد. براي اين منظور، مي توانيد از سوابق آموزشي مدرسه، موفقيت‌هاي آموزشي، پرورشي و .... آگاه شويد. يكي از بهترين شيوه‌هاي دستيابي به اين اطلاعات، مشورت با والدين دانش آموزاني است كه در مدرسه مورد نظر مشغول تحصيل‌اند.

-در انتخاب مدرسه دقت كنيد چرا كه از جهت رواني ثابت شده تغيير مكان آموزشي در همه دانش آموزان به ويژه دانش آموزان معلول،‌افت تحصيلي و اختلالات رواني عاطفي را به دنبال خواهد داشت.

2-آموزگار محور تعليم و تربيت:

نقش مربي- آموزگار، چنان كليدي است كه موفقيت يا دلزدگي دانش آموز مستقيما” به او وابسته است.

يكي از نكات مهم و مورد توجه،‌ نحوه ارتباط آموزگار و فراگير است بطوري كه لازم است هر دانش آموز بصورت مستقيم و ويژه با آموزگار در ارتباط باشد: اين ارتباط به حدي مهم است كه بي آن طرح آموزش  انفرادي ( IEP) با شكست مواجه ميشود.

به منظور برقراري ارتباط صحيح، منطقي و دوستانه ميان آموزگار- مربي و دانش آموز به اين نكات توجه كنيم:

-نيازهاي فردي هر دانش آموز را به درستي شناسايي كنيم تا ارتباطي صحيح و منطقي با دانش آموز برقرار كنيم: اين ارتباط اجراي بهتر طرح IEP را نيز به دنبال خواهد داشت.

-اولويت ها را بررسي  كنيم و نيازها را بر اساس اولويت ها پاسخ دهيم.

-قرار است چه كسي علاوه بر آموزگار نيازهاي دانش آموز را برآورده سازد و ميزان اين مداخله در چه حد و به چه صورتي است؟

-والدين چه مسئوليتي را به عهده دارند تا در جهت تكميل فعاليت‌هاي آموزگار گام بردارند.

در بسياري موارد ديده شده كه آموزگار به تنهايي نمي تواند پاسخگوي نيازهاي آموزشي- پرورشي دانش آموز باشد و فقط پاسخگوي نيازهاي آموزشي - پرورشي دانش آموز باشد و فقط پاسخگوي بخشي از آنها است. در اين موارد لازم است تا برنامه ها بصورت مكتوب در اختيار والدين نيز قرار بگيرد تا والدين در تكميل فعاليت‌هاي آموزگار حركت كنند. در مواردي نيز برگزاري كلاس هاي فوق برنامه كار گشاست. در اين كلاس ها لازم است والدين نيز حضور يابند تا از نزديك با فعاليت ها و نحوه آموزش آشنا شوند.

روان شناسان به فعاليت هاي گروهي بسيار معتقدند و عقيده دارند دانش آموزان در جمع به تاسي از يكديگر بيشتر و بهتر فعاليت كرده و فرا مي گيرند.

3-تكميل آموزش ها:

در بسياري موارد، آموزش هاي مدرسه پاسخگوي نياز دانش آموزان نبوده و والدين بايد فعاليت هاي تكميلي را به اجرا گذارند. گاهي نيز معلوليت در حدي است كه آموزش هاي مدرسه پاسخگوي نياز دانش آموز نيست.

آن چه براي جبران اين وضعيت پيشنهاد ميشود، استفاده از مددكاران و مربيان كارآزموده در منزل است. بر اساس آمار بيشترين مشكل كودكان معلول در نحوه تكلم، واكنش و عكس العمل‌ به حالت‌هاي مختلف به ويژه در شرايط اضطراري و ناتواني در بيان نيازها به ويژه نيازهاي فردي است. اين كمبودها با همسو شدن آموزش آموزگار در مدرسه و مددكار و والدين در منزل قابل حل است. براي همكاري بيشتر و بهتر ميان مددكار، والدين و آموزگار، برگزاري جلسات مشاوره حضوري كارگشا است.

ج- نيازهاي والدين:

آن چه علاوه بر آموزش و پرورش صحيح كودكان ناتوان يا كم توان، آنها را به سوي آرامش و امكان فراگيري بهتر آموزه‌ها سوق ميدهد،‌توانمندي والدين از جهت آموزشي و رواني است. والديني كه خود از جهت رواني- عاطفي و آموزشي، آموزش‌هاي لازم را ديده باشند مي توانند با اعتماد به نفس فرزندشان را راهنمايي و حمايت كنند. براي دستيابي به اين هدف به چند نكته توجه كنيم:

-اگر از نحوه آموزش هاي مربيان مدرسه رضايت داريد، سعي كنيد تا با برقراري ارتباط بيشتر و بهتر با اولياء مدرسه به ويژه آموزگار، زمينه آموزش و پرورش بهتر را فراهم كنيد.

-اگر از شيوه آموزشي مدرسه، رضايت نداريد و يا نواقصي را در شيوه آموزش و پرورش فرزندتان مشاهده مي كنيد به جاي تعويض مدرسه، با اولياء مدرسه صحبت كنيد. سعي كنيد تا با ياري يكديگر مشكلات را حل كنيد. چرا كه اشاره كرديم تعويض دائمي مدرسه، اثرات رواني - عاطفي نامطلوبي بر كودك دارد.

-با والدين همكلاسي هاي فرزندتان در ارتباط باشيد، به ويژه والدين دانش آموزاني كه فرزندشان پيش از فرزند شما تجربه حضور در مدرسه را داشته اند.

-با انتخاب و مشورت با روان شناس و مددكار و يا هر دو، بسياري از مشكلات به راحتي حل و فصل خواهد شد. حتما” حداقل دو هفته يكبار، بدون فرزندتان ، به روان شناس يا مددكارتان مراجعه كنيد و در زمان مراجعه به اين نكات توجه كنيد:

1-بطور كامل نگراني ها و اضطراب‌هايتان را شرح دهيد.

2-پيش از مراجعه فهرستي از نيازهاي خود و فرزندتان را يادداشت كنيد تا چيزي را از قلم نياندازيد و با دقت پاسخ سئوالات‌تان را دريافت كنيد.

3-درباره فعاليت‌هاي مدرسه، پيشرفت ها و شكست‌هاي خود و فرزندتان، ناآرامي هاي روحي و رواني خود و فرزندتان و... سخن بگوييد و راه حل بخواهيد.

-فرزندتان را نزد همان روان شناس يا مددكاري ببريد كه خود نيز نزد او مي رويد. به اين ترتيب روان شناس يا مددكار مي‌تواند به خوبي از حالات روحي شما و فرزندتان مطلع شود.

-مطالعه كتابهاي روان شناسي به ويژه روان شناسي مرتبط با كودكان معلول را فراموش نكنيد.

-گردش و تفريح به ويژه با همكلاسي هاي فرزندتان به همراه والدين آنها را فراموش نكنيد. اين ارتباط زمينه ساز بحث و تبادل نظر و كاستن از اضطراب ها و نگراني‌هاست.

-فراموش نكنيم كه كودك ناتوان يا كم توان، ناتوان مطلق نيست و مي تواند با آموزش به فردايي بهتر رهنمون شود.

و در پايان، به عقيده روان شناسان، كودكان معلول- ذهني يا جسمي - نياز به ترحم نداشته و تنها نيازمند توجه در راستاي آموزش و پرورش صحيح هستند.

****

منبع : مقاله " بنگاهي به نيازهاي آموزشي - پرورشي كودكان معلول  "  ترجمه : مهتاب صفرزاده  خسروشاهی -روزنامه همشهری سه شنبه  29 آذر 1384

http://www.direct.gov.uk/Education

بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد