پرستاری و اصول مراقبت از جانبازان نخاعی

www.isaarsci.ir

بحث مراقبت و ارائه خدمات پرستاری به جانباز يا معلول ضايعه نخاعی موضوعی تخصصی و پيچيده است، فردی که دچار آسيب طناب نخاعی می شود ، در پی تغييرات حسی و حرکتی و عوارض ناشی از آسيب نخاعی ، مفهوم و الگوی زندگی وی به کلی دگرگون شده و سبب ميشود فرد و خانواده اش با مسائل و مشکلات پيش بينی نشده ای روبرو شود، چنانچه پرستار در اين شرايط بتواند به خوبی ايفاگر نقش آموزشی و حمايتی خود باشد ميتواند کمکهای زيادی در کاهش مشکلات جانباز و خانواده اش انجام دهد. پرستار بايد در برنامه ريزی ، صبر و تحمل بسيار، جلسات توجيهی و آموزشی برای بيمار و خانواده وی ترتيب دهد و شرايطی را فراهم سازد تا جانباز بتواند مشکلات و نگرانيهايش را بيان نموده کند و پاسخ راه حل های مناسب را دريافت کند و بگونه ای که بتواند مراقبتهای جسمانی و شخصی و اقدامات پيشگيری کننده از عوارض بيماری را به خوبی فرا گيرد.

هدف مراقبتهای پرستاری بدست آوردن يک استقلال نسبی برای يک زندگی بهتر و نزديک به طبيعی و عدم وابستگی و تا حد امکان خود اتکايی و عادی جلوه دادن ضايعه می باشد. نکاتی که لازم است پرستار در مرحله دراز مدت مراقبت ، نوتوانی و بازتوانی مورد توجه قرار دهد براساس ميزان صدمه وارده به فرد و شرايط خاص طرح ريزی می گردد. مداخلات پرستاری در پيشگيری از ضايعات طناب نخاعی درخصوص سطح دوم و سوم است.

مداخلات پرستاری در اختلالات دستگاه ادراری :

اهميت يک برنامه منظم جهت موارد زير ضروری است .

-مصرف مايعات فراوان به خصوص آب ( حداقل سه ليتر- اگر منعی وجود نداشته باشد )

-خودداری از مصرف زياد چای پررنگ ، قهوه ، آب ميوه و عصاره های حاوی کلسيم

-آموزش نحوه انجام مانورهای کمک کننده به دفع ادرار و تخليه مثانه

-به بيمار و خانواده اش بايد يادآوری شود که بازگشت کنترل ادراری ممکن است مدت زمان زيادی به طول انجامد.

-کيسه ادراری می بايست پايين تر از سطح بدن و به دور از نقاط آلوده و زمين باشد، شستشو کيسه ادراری هر دو روز يکبار با محلولهای اسيد استيک و بتادين رقيق انجام شود.

-شستشو مرتب ناحيه تناسلی با آب و صابون و خشک نگهداشتن موضع

-در طول روز 4 يا 5 بار به مدت 15 دقيقه کاندوم را برداشته تا پوست در تماس با هوای آزاد باشد.

-هر کاندوم به مدت 48 ساعت قابل استفاده می باشد، جهت استفاده مجدد از کاندوم شستشو و ضد عفونی کردن آن ضروری است.

-در صورت بروز زخم روی پوست آلت يا تغيير رنگ به پزشک مراجعه شود.

-جهت تخليه کامل مثانه پس از مشورت با پزشک و در صورت لزوم سونداژ متناوب انجام شود، قبل از انجام سونداژ دستها بايد با آب و صابون شسته شود.

-آموزش نحوه گذاشتن سوند نلاتون با رعايت تکنيک تميز به بيمار و خانواده اش

-هر سوند برای 5 روز قابل استفاده است ، پس از مصرف ، آن را با آب شسته و در ظرف بتادين قرار دهيد.

-به بيمار علائم ابتلاء به عفونت ادراری ، سنگ ادراری ، عفونت مجاری تنفسی فوقانی را آموزش دهيد، لازم است اينکار بصورت ليست کاملی نوشته و در اختيار جانباز قرار دهيد.

-انجام تمرينات مثانه و عضلات آن ( بمدت 5 ثانيه رکتوم و مثانه را منقبض کرده و سپس ريلکس کنيد ) آموزش انجام مانور برای ماساژ بالای استخوان عانه و عضلات شکم برای کمک به تحريک مثانه .

مداخلات پرستاری در پيشگيری و مراقبت از زخم فشاری :

جهت پيشگيری از زخم بستر که هر فرد ضايعه نخاعی حداقل يکبار آن را تجربه می کند رعايت بهداشت و مراقبت از پوست (انجام برنامه منظم جهت جابجا کردن قسمتهای مختلف بدن به نحوی که هيچ قسمتی از بدن بطور مستمر تحت فشار قرار نگيرند اهميت دارد) از نکاتی است که آموزش آن بايد برای جانباز و خانواده اش ارائه شود.

تغيير وضعيت هر دو ساعت انجام  ،   Push Up  هر پانزده دقيقه به مدت 20 ثانيه ، حرکت پهلو به پهلو جهت جانبازان گردنی و کسانی که در بستر می باشند ، انتخاب لباس ، کفش و کمربند مناسب ( بند کفشها و کمربند نيايد محکم بسته شوند ) ، اشياء سختی مانند سکه ، چراغ قوه ، ناخن گير ، چاقو و کليد در جيب نگهداری نشود ، پوشيدن کفش يک شماره بزرگتر از پاها ، دوری از آتشهای روباز و لوله های داغ خصوصا" به هنگام استحمام ، ماساژ روزانه پوست ، حمام روزانه ، مشاهده روزانه پوست و توجه به تغييراتی نظير قرمزی ، تاول و خشکی پوست با استفاده از آيينه ( Self Examination) پرهيز از سرد و گرم نگهداشتن پوست ، رعايت بهداشت و نظافت پاها ، ميز کار فرد نخاعی بايد 59 تا 100 سانتی متر باشد تا بصورت اجباری و بدون نياز به تمرکز حواس از روی صندلی بلند شود. رعايت تغذيه و رژيم مناسب ( پرپروتيين - ويتامين به اندازه کافی و ... ) با داشتن اضافه وزن و يا لاغری احتمال بروز زخم بستر بيشتر است.

مداخلات پرستاری در برنامه تنظيم دفع روده ها :

ضروری است يک برنامه دفع منظم روده ها به بيمار و خانواده اش آموزش داده شود. بدين منظور آموزش دهيد بيمار ساعتی را بصورت ثابت (مثلا" بعد از صبحانه ) برای دفع در نظر بگيرد. جانباز را به داشتن همکاری موثر تشويق نماييد. تمريناتی که موجب تقويت عضلات شکمی ميشوند مثل بادکردن بادکنک ، تودادن عضلات شکم و منقبض و منبسط کردن عضلات شکم را آموزش دهيد. علائم اتونوميک هيپر رفلکسی مثل افزايش فشار خون ، تپش ، برافروختگی و تعريق را به بيمار آموزش داده که به محض مشاهده اين علائم به پزشک مراجعه نمايد. آموزش تخليه روده ای توسط يک شخص آگاه ترجیحا" همجنس و با توجه به معتقدات اخلاقی فرد صورت گيرد.

مداخلات پرستاری در اختلالات روانی :

بيماران طناب نخاعی به علت ناتوانی حسی و حرکتی مبتلا به اختلال در درک از خود و تصوير ذهنی و کاهش اعتماد بنفس می باشند. موارد زير در برنامه ريزی پرستاری پيشنهاد می گردد.

-فراهم آوردن محيطی آرام ، مطمئن و راحت برای بيمار

-هر عمل و تکنيک درمانی که برای بيمار انجام می شود علت انجام آنرا بدقت و سادگی بايد توضيح داد.

-احساسات بيمار را بايد در نظر گرفته و به سخنان او گوش داد و سوالاتش را صادقانه و ساده پاسخ داد.

-مطالب شخصی بيمار بايد بصورت محرمانه حفظ شود.

-نحوه ارتباط با اطرافيان بررسی گرديده و نقاط ضعف و قوت شناسايی شود.

-شرايط را جهت همکاری بيمار بايد فراهم آورد.

-شرايط جسمی و روانی جانباز جهت جلب حمايت خانواده و دوستان ( بدون احساس ترحم ) شرح داده شود.

-کلاسهای آموزش گروهی جهت خانواده ها و نحوه صحيح ارتباط آنها با بيمار بصورت دوره ای برگزار شود.

-جهت کاهش اضطراب و افسردگی ناشی ازناتوانی و اختلال در تصوير ذهنی خانواده ، بيمار را بايد بصورت بيانی تشويق نمود.

مداخلات پرستاری در مشکلات اسکلتی و عضلانی :

وقتی فرد قادر به خم و بازکردن مفاصل خود نباشد اين مفاصل دچار سفتی می شوند و بدنبال اين سفتی و بی حرکتی ، بدشکلی و دفرميتی در ستون مهره دستها و پاها بوجود خواهد آمد و فرد در امور روزمره خود دچار مشکل خواهد شد.

برای پيشگيری از اين حالت بايد تغيير وضعيت بيمار بصورت مرتب انجام شود و روزانه هرچند بار که ممکن است مفاصل و اندامهای فلج حرکت داده شده و در تمام مدت شبانه روز مفاصل در وضعيت مناسب خود قرار گيرند، جهت تقويت عضلات بدن و دستها با انجام تمرينات منظمی مثل فشردن حلقه های لاستيکی ، موم و گل در دست و تمرين نشستن و برخاستن ، از آتروفی عضلات جلوگيری شود و متناوبا" مفاصل دستها و پاها جمع و باز گردند گاهی ممکن است بيمار براثر اين حرکات دچار درد شود ، اما اين درد با انجام تمرينات بتدريج کاهش می يابد ، در صورت افزايش درد تمرينات را متوقف و با فيزیوتراپيست در آن خصوص صحبت کنيد.

مداخلات پرستاری در درد و اسپاسم :

درد و اسپاسم مزمن که بعد از دوره بهبودی حاصل می شود عارضه ایست فراگير که تمامی ارگانهای فيزيکی و روانی بيمار را می تواند مختل سازد و جنبه های مختلف زندگی فرد را با مشکلات جدی مواجه سازد. در بررسی ويزيت دوره ای سال 74، تعداد 35% از جانبازان ضايعه نخاعی با درد و اسپاسم مزمن دست به گريبان می باشند.

ليست مشکلات جهت برنامه ريزی پرستاری :

اضطراب و نارسايی ذهنی و منفی بافی ، افسردگی ، عدم توفيق در فعاليتهای اجتماعی و شغلی و خانوادگی ، اعتياد به داروهای مسکن و مواد مخدر ، مختل شدن الگوی خواب ، عوارض مصرف مدت طولانی داروها و کاهش يا از بين رفتن کشش عضلانی .

اهداف پرستاری :

-رهانيدن بيمار از درد

-افزايش توانائيهای عملکردی

-کاهش استفاده از دارو

 تدابير و برنامه ريزی پرستاری :

-تامين فراهم کردن آموزش

-آگاهی از رفتارهای درد ( تقويت رفتارهای سالم و مثبت )

-ورزش ، در نتيجه افزايش نيروی عملکردی (قدرت )

-آموزش ريلکسيشن بطور منظم بخصوص قبل از خواب

-کاهش تدريجی مصرف داروها

-تشويق بيمار به استفاده از وسايل سمعی و بصری

-تقويت جنبه های مثبت رفتاری

-شرکت افراد خانواده در برنامه های آموزشی

-ايجاد محيط امن و دلگرم کننده در خانواده و محيط کار

-بهره گيری از روانپزشک و روانشناس .

****

منبع : مقاله " پرستاری و اصول مراقبت از جانبازان نخاعی " - يعقوبی زاده - دوره آموزش کارشناسان ضايعات نخاعی - مرکز ضايعات نخاعی - 1375

بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد