جنابعالی به عنوان مدير کل دفتر پيشگيری از
آسيبهای اجتماعی و بلايای طبيعی وزارت آموزش و پرورش، نگاه اين وزارتخانه
را به مقوله آسيبهای اجتماعی و تعريف آن بيان کنيد.
آسيبهای اجتماعی و بلايای طبيعی جزو لاينفک
زندگی است و در اين ميان جوانان و نوجوانان نيز شايد بيش از ديگر سنها
درمعرض آن قرار دارند. بر اساس واقعيت های موجود و با تائيد نظريه های
معتبر جامعه شناسی در هر جامعه ای عده ای به عنوان کجرو يا منحرف اجتماعی
وجود دارند که به جرم، کجروی و شکستن هنجارهای اجتماعی روی می آورند.
آسيبهای اجتماعی نيز در واقع از دل همين عوامل بيرون می آيند. از اين رو و
با توجه به لزوم توجه به کجروی ها و آسيبهای اجتماعی، از مدتها پيش کميسيون
امنيت ملی و مجمع تشخيص مصلحت نظام مصوب کرد که در تمام ساختارهای اجرايی و
نهادهای دولتی، تشکيلاتی برای جلوگيری از اين آسيبها به وجود آيد. البته
بخش عمده اين مساله پيش از اين معطوف به جلوگيری از اثرات سوء مصرف مواد
مخدر بود. اما تشکيلات جديد دفتر ما از سال 1383 ابلاغ شده است. دراين دفتر
حدود 30 عالم زبده و آگاه به مسائل و معضلات اجتماعی کار می کند که با
واقعيت سروکار دارند.
نيروهای اين مجموعه بيشتر روی چه آسيبهايی
کار می کنند؟
اعتياد، ايدز و اختلالات رفتاری ناشی از
خشونت در خانواده و جامعه از جمله اين مسائل است که در اين دفتر روی آن
مطالعه، برنامه ريزی و سياستگذاری می شود.
پس قبول داريد که آسيب های اجتماعی در بدنه
آموزش و پرورش وجود دارد. وجود اين واقعيت ها چقدر موجب نگرانی است؟
پذيرش واقعيت ها و برنامه ريزی بر اساس آن به
اين معنی نيست که جامعه جوان ما، بويژه جامعه دانش آموزی مشکلات عديده ای
دارد. اتفاقا" در کشور ما متناسب با آموزه های دينی و فرهنگ ملی و باستانی
خود يکی از بهترين و پاکترين سيستم های آموزش و پرورش و بهترين و پاکترين
دانش آموزان وجود دارند. در واقع به جرات می گويم که ايران سالم ترين، ايمن
ترين و بهترين مدارس جهان را داراست.
با قبول اين اصل کلی ، بايد آسيبهای اجتماعی
را نيز مد نظر قرار داد.
دفتر پيشگيری از آسيبها با تصويب و نگاه ويژه
عاليترين مراجع اجرايی و تصميم گير کشور ايجاد شده اما همين دفتر، عرض کردم
دست کم تاکنون نتوانسته يا نخواسته آماری از آسيبهای موجود ارائه کند؟ اين
احتياط و ترس از کجا آب می خورد؟
يکی از اين احتياط ها اين است که اگر مدير
مدرسه ای درباره وجود دانش آموزان سيگاری يا در معرض اعتياد گزارش بدهد، به
او انگ می خورد که در مديريتش اشکال داشته و چه بسا والدين در اين باره
دچار حساسيت شوند و در ارزيابی های مديريتی به آن مدير نمره منفی بدهند. با
اين حال واقعيتها بايد مطرح شود. واقعيت اين است که در گذشته بيشتر بودجه
های پيشگيری را به سيستم غرامتی و بگير و ببند می دادند، ولی اگر قرار بود
اين سيستم جواب دهد، در طول 2 دهه گذشته جواب می داد. در حال حاضر هم بودجه
پيشگيری از آسيبهای اجتماعی 50 تومان است، در حالی که اين رقم در کشورهای
ديگر به صورت ميانگين 12 دلار می شود.
يعنی باز در اينجا هم رسيديم به مشکل هميشگی و مدعی پرو پا
قرص اخلال در سيستم کاری، يعنی نبودن پول و بودجه اصلا" چرا بايد چنين
دفتری ايجاد شود، اما پول نداشته باشد؟آمار قطعی از تعداد معلمان و دانش آموزان در
معرض آسيبهای اجتماعی نداريم.
مشکل فقط مشکل مالی نيست. مشکل ديگر تعدد و
در واقع جمعيت زياد خانواده آموزش و پرورش است. آلان 15 ميليون دانش آموز و
يک ميليون و 200 هزار معلم داريم. اگر بخواهيم برای هر کدام از اينها حتی
يک کتاب به قيمت 1500 تومان چاپ کنيم، نزديک به 15 ميليارد تومان پول کتاب
بايد بدهيم. اين رقم بودجه برای آموزش و پرورش به هيچ وجه قابل پذيرش و
امکان پذير نيست.
بر اين اساس، سياست اصولی دفتر ما ايجاد
ارتباط ميان سازمانی قوی با ديگر وزارتخانه ها و ارگانها از جمله وزارت
بهداشت ، کمیته امداد، ستاد مبارزه با مواد مخدر و .. است تا با جلب حمايت
آنها به پيشبرد برنامه های خود دست يابيم.
بودجه امسال شما چقدر است و آيا تخصيص داده
شده است؟
هنوز هيچ اعتباری برای امسال تخصيص نيافته
است.
اجازه بدهيد موضوع مورد تاکيد شما يعنی برنامه ريزی برای مقابله با
آسيبهای اجتماعی را پيش بکشم. با اين که از بودجه ناراضی هستيد چطور برنامه
ريزی کرده ايد؟
برای دستيابی به اهداف خود در 3 قالب کوتاه
مدت، ميان مدت و بلند مدت برنامه ريزی شده است. به اين منظور کميته علمی
راهبردی پيشگيری با حضور وزير آموزش و پرورش شکل گرفته و ستاد پيشگيری از
استعمال دخانيات (پاد) نيز با ابلاغ وزير و حضور ديگر اعضا تشکيل شده است.
هدف ما تغيير رويکرد و ذهنيت اولياء و معلمان نسبت به اين مسائل و فرهنگ
سازی و آموزش مهارت های زندگی است. در اين خصوص می خواهيم به دانش آموزان
مهارت های زندگی را آموزش دهيم و آن را تقويت کنيم. در اين ميان کتابهای
خاص اولياء معلمان و دانش آموزان را طراحی کرده ايم. بروشورهايی نيز ويژه
دانش آموزان تهيه شده که ابتدای مهر امسال در تمامی مدارس موجود است. در
اين بروشورها به دانش آموزان می گوييم که خطرات سيگار و مواد مخدر چيست و
چگونه بايد و می توانند از آن دوری و چطور پدران و مادران خود را نصيحت
کنند. ما روی اين بخش خيلی تکيه داريم، چرا که آلان فرزندان در صحنه های
سياسی و خيلی مسائل ديگر والدين خود را راهنمايی می کنند، پس می توانند در
زمينه مسائل مربوط به سيگار و مواد مخدر هم اين نقش را ايفا کنند. همچنين
در پی اين هستيم که طبق بند " د " ماده 97 قانون برنامه چهارم توسعه
کتابهای پيشگيری از آسيبهای اجتماعی و آموزش شيوه مقابله با بلايای طبيعی
را در برنامه درسی مقاطع مختلف تحصيلی وارد کنيم که اميدوارم اين مساله از
سال 1386 و پس از بحث و تبادل نظر با کارشناسان و استادان اتفاق بيفتد.
گسترش آموزش مهارت های زندگی در دوره راهنمايی و اين که چطور بايد زندگی و
برنامه ريزی کنند، همچنين تقويت مدرسه مروجان سلامت در مقطع راهنمايی و طرح
پيشگيری مدرسه محور در مقطع ابتدايی از برنامه های کوتاه مدت ماست.
در باره چگونگی شناسايی دانش آموزان در معرض
خطر و درمان آنها توضيح دهيد.
ارائه خدمات مشاوره ای به دانش آموزان در
معرض خطر جزيی از برنامه های ماست. در حال حاضر رئيس گروههای تربيت
بدنی و تندرستی رابط پيشگيری از آسيبهای اجتماعی در مدارس هستند. دانش
آموزان در معرض خطر شناسايی می شوند و با همکاری مدير مدرسه به هسته های
مشاوره منطقه اعزام می شوند و در اين هسته ها به آنها مشاوره ای داده می
شود. اگر در اين مرحله کار جواب نداد، مطابق طرح جداسازی دانش آموزان در
معرض خطر با والدين معتاد، آنها را به کميته امداد و بهزيستی معرفی می
کنيم.
در مدت مسووليت شما در اين سمت، دانش آموزان
دارای چنين وضعيتی شناسايی شده اند؟
بله، منتها خيلی محدود، اما نهايت تلاش ما
اين است که با گسترش طرحهای مربوط به مهارت های زندگی و آموزش " گفتن نه "
به دانش آموزان در مقابل خطرات و آسيبهای اجتماعی که آنها را در جامعه
تهديد می کند، آنان را بيمه کنيم و در عين حال بايد اين ذهنيت را القا کنيم
که مدارس ما پاک هستند و کمترين آسيبی به دانش آموزان ما در مدارس وارد نمی
شود. ما بهترين ، سالم ترين و پاک ترين مدارس را داريم و از اين بابت جای
نگرانی نيست.
نگاه دفتر پيشگيری از آسيبهای اجتماعی وزارت
آموزش و پرورش در باره معلمان در معرض آسيب چگونه است؟ قطعا" بايد نيم
نگاهی به وضعيت معلمان داشته باشيد.
تمام معلمان ما که هم اينک مشغول تدريس در
آموزش و پرورش هستند، معلمانی پاک و مورد وثوق هستند و قطعا" سابقه بسيار
خوبی در جامعه دارند. اين نکته را نيز در نظر بگيريم که نيمی از معلمان
آموزش و پرورش را خانمها تشکيل می دهند که همه آنها از کمترين آسيبی دور
هستند و همين مساله کمک خوبی برای استفاده از آگاهی، دانش و تعهد آنها برای
تعليم و تربيت دانش آموزان است. دفتر پيشگيری از آسيبهای اجتماعی و بلايای
طبيعی هم برای اين که از پيشنهادها و توان معلمان برای آگاه سازی دانش
آموزان استفاده کند، برای آنها کلاسهای آموزشی ضمن خدمت گذاشته است تا اين
معلمان پس از طی اين دوره ها و کسب گواهی، تسهيل کننده کار و وظايف ما
شوند.
تمام اين کارها درست و به جاست، اما منظورم
اين بود که برخورد آموزش و پرورش با معلمان در معرض آسيب چيست ؟
با همکاری اداره کل حراست و هياتهای رسيدگی
به تخلفات اداری، در صورت وجود چنين معلمهايی، روند آموزش و درمان برای
آنها با معرفی شان به مراکز درمانی و مشاوره انجام می شود.
در خلال گفتگو متوجه شدم که نبايد زياد از
آمار دقيق بپرسم، اما اجازه بدهيد يک بار به صورت واضح از شما تعداد دانش
آموزان و معلمان آسيب ديده يا در معرض آسيب را جويا شوم؟
متاسفانه آمار قطعی نداريم که چه تعداد از
معلمان ما در معرض آسيبهای مانند اعتياد هستند يا چه تعداد از دانش آموزان
در معرض خطر هستند . آخرين آمار موجود، مربوط به سال 1382 است که بر اساس
آن 13/5 درصد دانش آموزان در معرض خطر هستند.
حداقل بگوييد با توجه به مدت زمان فعاليت اين
اداره کل و مطابق بررسی های انجام شده چه خطراتی دانش آموزان را
تهديد می کند؟
اعتياد، مواد دخانی، مسائل جنسی، خشونت،
سرقت، آسيبهای اخلاقی و خودکشی از جمله آسيبهايی است که بايد نسبت به آن
هوشيار بود و ما نيز بر اين اساس توجه خود را به برنامه ريزی برای کاهش اين
آسيبها معطوف کرده ايم.
