در طول
25 سال گذشته اطلاعات اوليه وسيعی در زمينه کار و اختلالات دستگاه ادراری
تحتانی بدست آمده است. اولين کتاب مرجعی که در جهان در دوازده قرن قبل در
زمينه بيماريهای کليه و مجاری ادراری نوشته شده است، يک جلد کتاب الحاوی
نوشته استاد محمد زکريای رازی است. وی در آنزمان رابطه کار مثانه و اعصاب و
عضلات آن را گوشزد نمود و در آن کتاب قيد نموده که مثانه از نخاع عصب می
گيرد. ( دکتر سيد محمود طباطبائی ) و هنوز هم مطالبی که در آن کتاب ذکر شده
اند نه تنها قديمی نشده اند بلکه برخی از آنها هنوز بدرستی ثابت نشده اند. در
15 سال اخير
اطلاعات وسيعي در زمينه دارو شناسي دستگاه ادراري
تحتاني در مقالات و مجلات جهان ارائه شده و در دهه اخير
پنج انجمن بين المللي در زمينه هاي بي اختياري ادراري، شب ارداري
،تورم مثانه و كلاژن هاي مثانه بوجود آمده كه هر كدام يا
به تنهايي يا مشتركا مجله دارند. در پنج سال اخير تعداد زيادي مقالات در زمينه بيولوژی ملکولی مثانه و ژنهای کنترل کننده
کلاژن مثانه با استفاده وسيع از آنتی بادی مونوکلونال ارائه شده و صدها
پايان نامه تحقيقاتی در زمينه شناخت کار مثانه و حتی آناتومی و
نوروفيزولوژی مثانه در حال انجام است و در کمتر رشته ای بجز نورو يورولوژی
است که نيم عمر تحقيقات و مقالات جديد آن 2-3 سال باشد. جهت درک و فهم
يوروديناميک و کار مثانه نياز به فهميدن و داشتن اطلاعاتی وسيع در زمينه
های 1- بيومکانيک 2-
نوروفيزيولوژی 3- فارماکولوژی 4-فيزيولوژی عضلات صاف
5-ماتريکس داخل سلولی 6- بيولوژی ملکولی سلولار می باشد.
اختلالات
دفع ادراری يکی از علل مهم مرگ و مير در جهان هستند. اين بيماريها از علائم
آزار دهنده تا صدمات تهديد کننده حيات مانند نارسائی کليه تقسيم بندی می
شوند. اشکال در ادرار کردن ممکن است به علل بيماريهای متابوليک، نورولوژيک،
آماسی و يا عفونی، صدمات وارده به دستگاه ادراری و يا نخاع و نهايتا" به
دليل مشکلات روانی تقسيم بندی شوند. دو کار اساسی مثانه عبارتند از:
نگهداری
ادرار و تخليه ادرار، اساس نگهداری ادرار در مثانه به سه عامل زير بستگی
دارد:
-
ذخيره سازی ادرار در فشار پائين و يا حس مناسب مثانه
-
بسته
بودن راه خروج مثانه در طول استراحت اين عضو و نيز در هنگام افزايش
فشار داخل شکمی
-
فقدان انقباضات غير ارادی مثانه
دفع
ادرار نيز به مسائل زير بستگی دارد:
-
کم
شدن مقاومت در اسفنکتر مخطط خارجی و مجرای خلفی
-
انقباض عضلات صاف مثانه به حدی که فشار داخل مثانه را افزايش دهد.
-
فقدان انسداد مجاری خروج .
اختلالات ادرار کردن می تواند ناشی از يک يا ترکيبی از سه حالت زير باشد، بنابراين
سه نوع اختلال دفع ادرار وجود دارد که عبارتند از :
-
اشکال در نگهداری ادرار
-
اشکال در دفع
-
ترکيبی از اختلالات نگهداری و تخليه ادرار
اختلالات
ادراری جهت بررسی و درمان به چندين روش تقسيم بندی ميشوند. اولين بار در
سال 1957 Comarr&Bors
تقسيم بندی را ارائه دادند. تقسيم بندی های بالينی ديگری بوسيله
Lapides,Bradley,Gibbon نيز
ارائه شده و جديدا" نيز تقسيم بندی بر اساس کار مثانه و يا بر پايه يافته
هايی يوروديناميک ارائه شده است. برای ارزيابی کار مثانه و مجرا در ضايعات
نخاعی بررسی های زيادی بايد انجام شوند از آن جمله بررسی يوروديناميک را می
توان نام برده در يک بررسی انجام شده مشخص گرديد که تاثير درمان بر اساس
يافته های بالينی به تنهايی در 27% از بيمارانی که مبتلا به ضايعات عصبی
مثانه بودند مشاهده گرديده است، در صورتيکه درمان بر اساس يافته های
يوروديناميک به اطلاعات شخصی که آنرا انجام می دهد بستگی دارد و حضور پزشک
متخصص در هنگام انجام اين آزمايش الزامی است. بايد در نظر داشت که آزمايش
يوروديناميک يک اقدام تشخيصی از تمام اقدامات مورد نياز جهت بررسی يک بيمار
يا بيماری نخاعی است و معمولا" با ساير بررسی ها همخوانی دارد. تفسير
يوروديناميک خود يک علم نوينی است که اهميت بيشتر آن در زمانی است که پزشک
معالج که علاوه بر انجام تمام بررسی های اوليه، بر اين آزمايش يوروديناميک
نيز ناظر بوده و سپس اطلاعات دريافتی را تجزيه و تحليل کند و در تصميم گيری
درمانی دخالت دهد.
بيش از 5
نوع آزمايش يوروديناميک وجود دارند. اين وسيله تشخيصی برای تعيين و اندازه
گيری پارامترهای فيزيولوژيک و فيزيوپاتولوژيک که در نگهداری، انتقال و دفع
ادراری نقش دارند، بکار می روند. چون علائم دستگاه ادراری ضايعات نخاعی
اختصاصی هستند. اهميت انجام اين آزمايش نه تنها در اين بيماران بلکه در
اغلب بيمارانی که علائم دستگاه ادراری تحتانی دارند روز به روز آشکارتر می
شود.
بررسی
يوروديناميک بر اساس سيستومتری، يوروفلومتری و فشار مثانه در هنگام نشست
ادرار و منحنی فشار داخل مجرا و ترکيبی از اينها با يا بدون فلوروسکوپی-
ايزوتوپ اسکن و بررسی نوار مغز و الکتروميوگرافی عضلات کف لگن همزمان انجام
می پذيرد. سيستومتری تغييرات فشار داخل مثانه و حجم و نسبت آنها را در زمان
پر شدن، نگهداری و تخليه را اندازه گيری ميکند.
يوروفلومتری اطلاعات ذيقيمتی را در مورد وضعيت دفع ادراری داده و فرم دفع
ادراری نمايانگر بيماريهای خاصی است که کار ترکيبی فعاليت عضلات مثانه و
فعاليت مجرا را نشان می دهد و هفت عامل مهم را اندازه گيری می کند.
الکتروميوگرافی عضلات کف لگن فعاليت بيوالکتريک دپلاريزاسيون عضلات را نشان
می دهد. يکی از اقدامات اوليه يوروديناميک بررسی ميزان ادرار باقيمانده
است. اندازه گيری فشار داخل مثانه که منجر به نشست ادرار ميشود يکی از
عوامل مهم در بررسی يوروديناميک است. اين آزمايش ساده می تواند بی اختياری
ادراری را تقسيم بندی نمايد. فشار داخل مجرا در برخی از مکاتب پزشکی با
اهميت تلقی شده و اغلب در مراکز اروپائی اندازه گيری نمی شود. اين نکته
بخصوص در اطفال و خانم ها در موارد زيادی قابل تفسير نيست و تا زمانيکه يک
روش غير تهاجمی بوجود نيامده است. استقرار هر گونه سوندی در مجرا خود باعث
تغيير در انقباضات مجرا شده که اين پاسخ در افراد متفاوت و بيماريهای مختلف
متغير است. ولی در برخی از موارد خاص کاربرد دارد. بهترين روش انجام
يوروديناميک استفاده از دستگاههای مخصوص و استقرار سوند داخل مثانه از طريق
پوست ( نه از مجرا ) و بررسی 6-24 ساعته کار دستگاه ادراری و تجزيه و تحليل
اين يافته هاست. اين روش به فرم فيزيولوژيک نزديکتر بوده
ولی انجام آن بسيار وقت گير است.
در خاتمه
نتايج بررسی يوروديناميک در بيش از سيصد بيمار با ضايعات نخاعی يا عصبی
عضلانی مثانه و تاثير اين بررسی در تصميم گيری نوع درمان طبی يا جراحی
بحضورتان ارائه می شود و تمام اين بررسی ها در اين بيماران و بخصوص ضايعات
نخاعی با اهداف زير انجام گرفته که انشاءاله در برآورد اهداف اصلی زير موثر
واقع شود:
-
حفظ
و نگهداری کار کليه ها
-
کنترل و پيش گيری از عفونتهای ادراری
-
نگهداری ادرار در فشار پائين
-
تخليه کافی و موثر مثانه با فشار داخل مثانه ای کم
-
کنترل ادرار و درمان معضل بی اختياری ادراری
-
حذف
سوندهای مسکن ادراری
-
بهبود وضعيت اجتماعی بيماران با ضايعات نخاعی
