|
در هیچ دورانی، مانند عصر حاضر، جوامع انسانی با مشکلات و
مسائل موجود در رابطه با معلولیت و آثار سوء ناشي از عدم
چاره‌جویی نیازهای معلولین، روبرو نبوده است.
براساس آمارهای موجود، هر
ساله بر تعداد معلولین افزوده می‌شود. بنابر تخمین سازمان
بهداشت جهانی (W.H.O)
ده درصد جمعیت کره زمین دچار
معلولیت جسمی می‌باشند.
پدیده آسیب طناب نخاعی، از جمله معضلات علم پزشکی است، که بشر
از ابتدای خلقت، نیز درگیر عوارض و عواقب ناگوار ناشی از آن
بوده و این مسئله از مراحل اولیه تمدن بشری بعنوان مشکلی در
پزشکی مطرح بوده است.
اندیشه ایجاد مراکز مخصوص توانبخشی، حاصل این کوشش‌ها بوده که
پس از جنگ دوم جهانی به علت کثرت موارد معلولین، در انگلستان
بوقوع پیوست.
در آمریکا، از سال 1863، فعالیت‌های رفاهی برای معلولین آغاز
شد و از آن پس کارشناسان شروع به تحقیق و بررسی و شناخت مشکلات
معلولین نمودند.
با بالا بردن کیفیت خود مراقبتی می‌توان گام بزرگی در جهت رفع
مشکلات جسمی و روحی در افراد پاراپلژیک برداشت و این امری است
که افراد حرفه‌ایی در امر توان بخشی می‌باید به آن بپردازند.
به طور مثال در رابطه با کاتتریزاسیون متناوب تمیز، که معمولاً
در جانبازان نخاعی توسط خودشان انجام می‌گیرد. پژوهش نشان
می‌دهد 90 درصد قادر به انجام کاتتریزاسیون متناوب تمیز
بوده‌اند و از این مجموع 70 درصد مشکلی در رابطه با پروسیجر
نداشته‌اند .
دلیل آگاهی بالای در مراقبت‌های سیستم اداری، احتمالاً به علت
انجام مکرر مراقبت‌های روزانه در سیستم اداری توسط مددجو و کسب
تجربه شخصی بوده است .
پژوهش‌ها مهمترین عوامل خود مراقبتی را اعتماد به نفس، حمایت،
زمان مناسب و مدت زمانی که از معلولیت گذشته است، ذکر کرده و
آمادگی برای یادگیری را اولین فاکتور در یادگیری، برآورد
نموده‌اند .
پس از وقوع جنگ تحمیلی تعدادی از رزمندگان جبهه ها به ضایعه
نخاعی مبتلا گشتند که پس از مرحله حاد و درمان فوریت ها، علاوه
بر خدمات پرستاری ، برای رسیدن به حداکثر توانائی عملکردی نیاز
به خدمات توانبخشی دارند.
ازآنجائی که بيماران ضايعه نخاعي به
نوعی گرفتار عوارض عدم تحرک هستند و هرکدام از این عوارض در
طول عمرشان پیوسته می تواند تهدیدی جانی برای آنها باشد و حال
آن که با تمهیدات بهداشتی و توانبخشی ساده می توانیم از بروز
یا تشدید آنها جلوگیری کرد ، در این تحقیق به بررسی توانبخشی
در مددجويان ضايعه نخاعي می پردازیم .
مشکلات تنفسی در بیماران نخاعی یکی از مسائل مهم طب داخلی
محسوب می‌گردد که پس از مشکلات سیستم ادراری از عوامل مهم مرگ
و میر در این بیماران بشمار می‌رود.
پیشگیری از ابتلاء به عفونت ریوی اهمیت زیادی دارد. تمرین
روزانه تنفس عمیق به بافت‌های ریوی کمک می‌کند تا در شرایط
بهتری قرار گیرند تمرین‌های معمول جابجا شدن در تخت، ایستادن و
خم شدن به جلوی صندلی چرخدار به بهبود کار ریه‌ها کمک می‌کند.
تجویز ورزش‌های تنفسی یکی از اجزاء ضروری درمان مصدومین نخاعی
و بیماران بیحرکت است. فرد باید 5-3 تنفس آهسته عمیق را به
ازاء هر ساعت انجام دهد.
پس از هر دم عمیق باید یک بازدم عمیق
جهت نگهداری تمام قسمت‌های ریه در حد طبیعی انجام شود. بمنظور
دستیابی به یک دم عمیق ، شخص باید بیاموزد که بطور مساوی،
عضلات بین دنده‌ای و دیافراگم را بکار گیرد.
یکی از روش‌های
مفید این است که در حین انجام دم به بالا آمدن شکم توجه داشته
باشد. هنگامیکه فرد دیافراگم را منقبض می‌کند، در واقع آنرا
پایین آورده و احشاء داخل شکم را به دیواره شکم می‌فشارد اگر
عضلات دیواره شکم ضعیف باشند یک انقباض خوب عضلات دیافراگم سبب
بالا‌آمدن واضح شکم می گردد.
زیرا مقاومت محدودی توسط دیواره
شل شکم اعمال می‌شود. یک فرد معلول می‌تواند با عضلات ضعیف
بازدمی شکم و بکارگیری فشار در حفره شکمی در پایان یک دم عمیق
فعال یا پر شدن تحمیلی ریه بوسیله دستگاه فشار مثبت به سرفه
موثر دست یابد.
توان بخشی سیستم تنفسی متعاقب آسیب نخاعی، در جهت ایده‌آل
نگاهداشتن ظرفیت‌های تنفسی به منظور حداکثر عملکرد بیمار و
پیشگیری از مشکلات بعدی انجام می‌شود.
فیزیوتراپی قفسه سینه در مرحله توان بخشی بسیار مهم می‌باشد.
اگر بیمار نتواند برای دفع خلط به اندازه کافی سرفه کند
می‌بایست به سرفه کردن او کمک کرد. بعلاوه توصیه می‌گردد
واکسیناسیون سالانه آنفلوانزا انجام گیرد و بواسطه خطر احتمالی
ذات‌الریه، استفاده از واکسن پنوموکوک مورد توجه باشد.
عوارض ادراری در افراد دچار آسیب نخاعی، بسیار حائز اهمیت است،
این عوارض تا حدود زیادی قابل پیشگیری می‌باشند.
از جمله عوارض می‌توان به بی‌اختیاری ادرار، عفونت‌های مکرر،
پیلونفریت، هیدرونفروز، سنگ ادراري، اورمی، و نارسایی کلیه،
ناتوانی جنسی و ناباروری اشاره کرد.
نقش سونداژ متناوب در طی زمان توانبخشی پس از آسیب طناب نخاعی
در کاهش میزان عفونت‌ها اثبات شده و این روش موجب کاهش بسیاری
از عوارض ناشی از سوندهای دائم شده است برخی براین عقیده‌اند
که تکنیک سونداژ متناوب استریل میزان بروز عفونت را کاهش
می‌دهد، در حالیکه دیگران نشان داده‌اند که تکنیک تمیز خصوصاً
پس از مرخص شدن بیمار از بیمارستان عملی‌تر بوده و با عوارض
زیادی همراه نمی‌باشد.
هدف از درمان اختلالات مثانه عبارتست از:
1- پیشگیری از ایجاد عفونت 2- پیشگیری از ایجاد سنگ 3- برقراری
یک روش رضایت بخش جهت خالی شدن مثانه بطوری که ادرار ساکن کمتر
از cc100 باشد.
برنامه توان بخشی مثانه می‌باید بصورت مؤثر و عملی در جهت حفظ
سیستم ادراری باشد.
باید توجه داشت نحوه آموزش کنترل ادرار و طریقه صحیح دفع آن در
دو مثانه اسپاستیک و فلاسید تفاوت دارد بهترین روش تخلیه ادرار
در مثانه اسپاستیک ضربه زدن است در حالیکه در مثانه شل، مانور
و السالوا و کرد (crede) می‌باشد بیمار باید بتواند هر 3 ساعت
(بطور متوسط در هر دو نوع مثانه) ادرار را تخلیه کند.
زخم فشاری در تعریف عبارتست از تخریب ایسکمیک بافت براثر فشار
که اگر عامل ایجاد کننده آن رفع نگردد باعث از بین رفتن
بافت‌های اطراف می‌گردد.
گرچه زخم فشاری از جمله مشکلاتی است
که تقریباً 90-80 درصد جانبازان نخاعی حداقل یکبار آنرا تجربه
کرده‌اندعواملی چند در ایجاد زخم‌های فشاری موثرند از جمله
آنچه که در مددجويان اهمیت دارد عبارتست از : فشارهای مداوم،
سوء تغذیه، ضعف و لاغری، عفونت، افزایش سن، کم خونی، عدم رعایت
بهداشت پوست و یا استفاده از موادی مانند چسب‌های زخم، فقدان
رفلکس‌های محافظتی، فقدان یا کمبود حس و حرکت، بی‌اختیاری
ادرار و مدفوع، پوست خشک یا مرطوب و عرق کرده، و کشیدگی پوست
در تخت در هنگام تغییر پوزیشن مصدوم در تخت و یا ... . این
عارضه با آموزش صحیح به بیمار و خانواده وی به سهولت و با
کمترین هزینه‌ای قابل پیشگیری است.
پس از گذشت دوره حاد ضایعه نخاعی، (حدود 24 ساعت تا یک هفته)
در صورتیکه ضایعه در قسمت فوقانی طناب نخاعی باشد بدلیل اینکه
بازتاب یا قوس انعکاسی وجود دارد، اجابت مزاج خودبخودی وجود
خواهد داشت ولی کنترل ارادی بر دفع مدفوع وجود ندارد، اما اگر
قسمت تحتانی طناب نخاعی (نخاع خارجی) دچار آسیب شده باشد اندکی
واکنش انقباض داخلی در عضله صاف روده باریک وجود دارد اما
انعکاس معمولی اجابت مزاج دچار وقفه می‌گردد.
یکی از شکایات رایج مصدومین نخاعی، یبوست است. دفع مدفوع کمتر
از سه بار در هفته را یبوست در نظر می‌گیریم. در افراد با
ضایعه نخاعی به علت قطع اعصاب پاراسمپاتیک که از ناحیه
لومبوساکرال به کولون می‌رسند، کاهش حرکات روده‌ایی،
دیلاتاسیون کولون و کاهش تون رکتوم و اختلال در اجابت مزاج را
خواهیم داشت.
استفاده از بعضی داروها مانند آنی سایکوتیک‌ها، آنتی دپرسانت،
کدئین، مواد مخدر و آنتی‌اسیدها حاوی آلومینیوم یا کلسیم، آهن
و بلوک کننده‌های کانال کلسیم و همچنین بیماری‌هایی مانند
هیپوتیروئیدی و یا دیابت می‌توانند یبوست را تشدید نمایند.
تغذیه نامناسب از علل مهم در ابتلا به یبوست در افراد ضایعه
نخاعی می‌باشد.
با تربيت روده بگونه‌ای که عمل دفع حداقل یکبار در عرض 3-1 روز
انجام گیرد. انجام این عمل مهم و حیاتی می‌باشد .
جهت تربیت روده‌ها، روش‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
1- استفاده از ملین و شیاف
2- استفاده از تحریک انگشتی رکتوم
ملاک‌های موفقیت در برنامه‌های تنظیم شده جهت اجابت مزاج:
تخلیه مقدار کافی از مدفوع نرم و طبیعی در هر اجابت مزاج
تحریک شدن عمل دفع در زمان‌های پیش‌بینی شده و منظم
رهایی از حملات اسهال و یبوست
یا بطور خلاصه می‌توان گفت هدف اصلی در آموزش روده، دفع موثر
مدفوع در شرایط قابل قبول اجتماعی و عملکردی است.
یک هدف در توان بخشی، عبارتست از متعادل كردن و افزایش قدرت
تحمل بیمار برای رسیدن به حداکثر استقلال و فعالیت‌های انتقالی
است. فعالیت‌های مذکور شامل ایجاد حرکت بصورت چرخشی از پهلو به
دمر و سپس طاقباز، بلند کردن وزن بر دست‌ها در وضعیت نشسته، و
تمرین برای بهبود تعادل در حالت نشسته است. آموزش‌های تحرک در
بستر و حرکت و جابجایی بطور همزمان انجام می‌گیرند.
علیرغم وجود فلج می‌باید در جهت استقلال فردی بیماران نخاعی
کوشید و اقداماتی انجام داد تا زندگی برای آنها جنبه مفید
داشته باشد.
بطور کلی رژیم غذایی جانبازان بر چند اصل استوار است که
عبارتند از:
الف) مایعات: آب بی ضررترین مایعات است هر چند آب میوه و سایر
مایعات نیز مفید است. حجم مایعات مصرفی به مقداری توصیه
می‌گردد که میزان ادرار حاصل از آن در 24 ساعت lit3-5/2 باشد.
ب) رژیم پر پروتئین عبارت است از رژیمی که روزانه g135 پروتئین
برای فرد فراهم کند این مقدار معادل gr540 گوشت در روز می‌باشد
همچنین می‌تواند از پروتئین‌های گیاهی مانند عدس و لوبیا تأمین
گردد. وجود مواد پروتئینی برای ساخت بافت‌ها و حفظ پوست ضروری
است.
ج) رژیم پرکالری رساندن انرژی و کالری کافی از تعادل منفی ازت
در استفاده بدن از چربی و پروتئین برای تولید انرژی جلوگیری
می‌کند.
د) رژیم پر ویتامین که شامل انواع ویتامین‌هاست این ویتامین‌ها
شامل ویتامین A و C و B6، اسیدفولیک، روی و آهن کافی است .
هـ) رژیم پر حجم: شامل رژیمی است که حجم مدفوع را زیاد کند و
تخلیه آنرا آسان گرداند. علاوه بر مطالب فوق نکته مهم دیگری
نیز وجود دارد و در مورد مصرف کلسیم است. چرا که مصرف بی‌رویه
آن موجب اختلالات ادراری و اختلال در کار اندام‌ها می‌گردد.
بعلاوه معلولین باید از موادی استفاده نمایند تا ادرار در حالت
اسیدی نگاه داشته شود.
برای جلوگیری از عفونت مجاری ادراری، رعایت نکات تغذیه‌ای
ضروری است. مصرف فراوان آب، حتی در صورت عدم تشنگی، از مهمترین
عوامل در پیشگیری از این عفونت‌هاست. تأمین کافی ویتامین‌ها،
بخصوص ویتامین B12، اسیدفولیک و آهن برای حفظ هموگلوبین ضروری
است. مهمترین توصیه برای جلوگیری از تشکیل سنگ و دفع سنگ‌هاي
تشکیل شده در تمامی انواع سنگ‌ها، مصرف فراوان مایعات به خصوص آب
است.
همچنین از جمله موادی که ادرار را در حالت اسیدی نگاه می‌دارند
می‌توان مرکبات و قرص‌های و ویتامین ث را نام برد که عامل
پیشگیری در تشکیل سنگ است.
بخش مهمی از درمان بیماران مبتلا به پاراپلژی به تقویت روحیه
این بیماران اختصاص دارد. شخصی که دچار چنین مصیبتی شده است
طبیعی است که دچار افسردگی شدید گردیده، و احساس نماید زندگی
او ارزش زیستن ندارد در اینگونه موارد روحیه بیمار بستگی زیادی
به شخصیت پزشک معالج و گرایش پرستاران دارد اگر بیمار خوش‌شانس
بوده و بتواند در مراکز مخصوص بیماران پاراپلژیک بستری شود،
دیدن بیماران دیگر و بخصوص آنهایی که در مراحل آخر توانبخشی
قرار دارند و تا حدی شروع به داشتن زندگی فعال نموده‌اند در
روحیه او تأثیر مثبت خواهد داشت.
1.Chen HY, Boore JR. Establishing a super-link system:
spinal cord injury rehabilitation nursing. J AdvNurs
2007;57(6): 639-48.
2.Song HY, Nam KA. Coping strategies, physical function, and
social adjustment in people with spinal cord
injury.RehabilNurs 2010; 35(1): 8-15.
3.حیدر نژاد، حسین، اهمیت نقش عضلات تنفسی در بیماران مبتلا به
قطع نخاع و راه‌های بهبود عملکرد تنفسی در این بیماران با
ارائه روش‌های نوین، عنوان مقاله تحقیقاتی، اولین سمینار
سالیانه ضایعات نخاعی، تهران، 1372.
4. نوربالا، حسین، عوراض اورولوژیک در بیماران آسیب نخاعی،
عنوان مقاله تحقیقاتی مجله اورولوژی ایران.
|
