|
هدف از انجام این تحقیق بررسی ارتباط موثر پرستاران حرفه ای با
معلولین با تاکید بر زبان اندام بود. روش تحقیق دراین بررسی
کتابخانه و رویکرد تحلیل داده ها توصیفی تحلیلی بود.
ارتباط
برقرار کردن یکی از مولفه های اساسی هر انسان برای زندگی
اجتماعی است که باعث می شود انسان ها با بیان کلمات و ژست های
خاص خود بتوانند به مخاطب خود بفهمانند که چه نیازی دارند و
احساساتشان در مورد یک ارتباط یا نیاز چگونه است.
یکی از مولفه
هایی که در برقراری یک ارتباط موثر بایست پرستاران در ارتباط
با معلولین مد نظر قرار دهند زبان اندام است که 55% نقش
ارتباطی را به عهده دارد و بصورت یک هنر می بایست برای آموختن
آموزش ببینند و نحوه استفاده و برقراری ارتباط معلولین با
توجه به محدودیت های حرکتی آنها را بدانند، تا با برقراری یک
ارتباط صحیح در روند بهبودی و کاهش اثرات و ضایعات معلولیت
موفق باشد.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی جهان به دهکده ای تبدیل شده است که
برقراری ارتباط صحیح یکی از مولفه های رقابتی و تکاملی جوامع
بشری است که زبان اندام بعنوان قسمت مهمی از پازل ارتباطی است
که آگاهی از آن و استفاده ی صحیح آن می تواند به تکامل انسان
کمک نماید و پاسخی مناسب به احساسات و نیازهای انسان باشد.
روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی و از نوع تحلیل محتوا می باشد. با
استفاده از این روش به مطالعه ی مستقیم متون كتاب ها، عبارات،
مضامین، مقالات، اسناد و سیاست گذاری ها ی مرتبط با موضوع
ارتباط موثر پرستاران حرفه ای با معلولین با تأکید بر زبان
اندام پرداخته شده است.
معلولیت
هر چند افراد گاهی فکر می کنند معلولیت فقط شامل حال افراد
دیگر می شود ولی جالب است بدانیم که مرز بین سلامت و معلولیت
کمتر از یک لحظه اتفاق می افتد بنابراین تک تک افراد بایست
نسبت به نحوه ی برقراری ارتباط صحیح و موثر برای برآورده کردن
نیازهای معلولین آگاهی داشته باشند که در این بین پرستاران به
عنوان حلقه ارتباطی بین معلولین و جامعه از نقش بسیار مهمی
برخوردارند.
معلولیت پدیده ای است که اغلب مردم در جریان
فعالیت های روزمره زندگی در معرض ابتلای به آن می باشند. حوادث
مختلف طبیعی و غیر طبیعی در هنگام فعالیت های روزمره از جمله
کار، تصادفات، بیماری ها و سایر عواملی که سلامت جسمی و روحی
انسان را تهدید می کنند.
یکی از واقعیت های زندگی بشری دست و
پنجه نرم کردن با ناتوانی و معلویت های دوره کهنسالی است. پس،
ضرورت برقراری ارتباط صحیح با معلولین به این دلیل که انسان ها
یا معلول هستند یا با معلولین در ارتباط هستند برای برطرف
ساختن نیازها و کاستی های پدیده ی معلولیت در جامعه بشری یک
ضروریت غیر قابل انکار است که در این بین پرستاران بعنوان
اولین حلقه ارتباطی بین معلولین و افراد سالم از نقش ویژه ای
برخوردارند(1).
ارتباط مولفه ای پر کاربرد در مراقبت های پرستاری از معلولین و
سالمندان است که نتایج درمانی را تحت تاثیر قرار می دهد و
پرستار با مهارت بالا در برقراری ارتباط با بیمار می تواند در
پروسه ی درمان معلولیت و آینده ی حرفه ای خود موفق تر باشد.
ارتباط موثر باعث ایجاد شناختی واقعی از معلولیت و نیازهای
معلولیت بصورت واقع بینانه می شود که در دستیابی به نتایج مثبت
از درمان، کاهش تنش و رضایت بیمار است ، از این رو برطرف نمودن
موانع ارتباطی نقش مهمی در ارتقاء کیفیت مراقبت و تسریع بهبود
بیماران دارد(2) .
اهمیت این موضوع باعث تعریف و تبین قوانین
و منشورهای استاندارد ارتباطی برای پرستاران به عنوان چهار
چوبی که راهنمای حرفه ای محسوب می شود.
ارتباطات وقتی نقش
کلیدی ایفا می کند که بدانیم نقص یا نبود ارتباط مناسب در
معلولین با اطرافیان خود باعث بیماری های روحی مانند افسردگی
در معلولین می شود.
افسردگی
حالتی است که فرد احساس غمگینی، نا امیدی و بی حالی می کند که
بصورت زود گذر یا طولانی ظاهر می شود
و تمام بخش های زندگی معلولین و اطرافیان را تحت تأثیر قرار می
دهد و باعث ایجاد مشکلاتی برای سلامت جسمی و روحی معلولین و
اطرافیان آنها می شود که از بی حوصگی شروع می شود و به افکار
یا اقدام به خود کشی ختم می شود.
افسردگی معلولان
، زمانی فرد را
معلول را با خطر خود کشی تهدید می کند که این تصمیم نتیجه ی
کاهش یا نبود توان صحبت کردن پیرامون احساسات معلولین با سایر
افراد جامعه است.که پرستاران با برقراری ارتباطی هوشمندانه می
توانند این افکار را از بیماران تحت درمان خود دور کنند.
معلولیت باعث می شود فردی که تا دیروز، فعالیت های بسیاری
انجام می داده به یکباره با محدودیت های حرکتی روبرو شود که
این محدودیت ها باعث ایجاد استرس در فرد می شود و واکنش های
تدافعی بسیاری را برای رد این واقعیت به همراه دارد و به
هرنوعی سعی در رد کردن همیاری دیگران برای رفع این محدودیت ها
دارد که موثرترین و کم هزینه ترین راه برای کاهش این رفتار ،
روبرو کردن افراد معلول با واقعیت معلولیت از طریق ارتباطی
دوستانه می باشد .
البته نبایست از یاد ببریم که ارتباط برقرار
کردن به خودی خود خنثی می باشد و چه بسا در صورت کاربرد نابجای
ارتباط باعث می شود ارتباط به پدیده های منفی و مضر تبدیل شود.
هر چند معلولان در این شرایط بیش تر از هر موقع نیاز به
برقراری ارتباط دارند اما ترس از واقعیت و ارتباط هایی که
بصورت غیر مستقیم اعتماد به نفس و استقلال آنها را مورد حمله
قرار می دهد باعث طرد شدن آنها از جامعه می شود که متاسفانه در
شرایط کنونی با توجه نبود ساختارهای فیزیکی و زیر بنایی متناسب
با نیازهای معلول باعث تشدید این مساله می شود که عاملی
بنیادین در گوشه گیری و ایجاد افسردگی معلولین، اختلال در
برقراری ارتباط است(3).
اهمیت ارتباط به قدری در معلولین مهم
است که بعنوان یک شیوه ی درمانی مورد استفاده قرار می گیرد که
با استفاده از بروز احساسات بیمار سبب کاهش افسردگی او می شود
و اهمیت اینگونه درمان این است که ، بدون استفاد ه از دارو می
به درمان بیمار می پردازد، در یک کلام افسردگی با ارتباط نا
صحیح شروع می شود و با ارتباط صحیح نیز درمان می یابد(4).
ارتباطات سر منشا احساسات و سازنده نگرش، باور و شخصیت انسان
است. امری که بسیار بدیهی و ابتدایی است، این است که ارتباط
برقرار کردن ابزاری برای بیان احساسات و اندیشه های افراد است
و کسی نمی تواند مدعی شود بدون برقراری ارتباط می تواند در بین
جامعه ی انسانی که بر پایه ی تفکرات جمعی، پیوند های دوسویه و
چند سویه ی انسان ها برای دستیابی به پیشرفت و تکامل است؛
زندگی کند.
اما آنچه مسلم است این است که تنها سخن گفتن معیار
داشتن ارتباط نیست و چه بسا افرادی به جای برقراری ارتباط برای
نزدیکی و ابراز احساسات باعث جنگ و جدل شوند به همین سبب افراد
می بایست عوامل ارتباط صحیح را بشناسند و بر اساس مقتضیات مکانی و
زمانی به برقراری ارتباط بیندیشند.
ارتباط برگرفته از گوینده،
شنونده، پیام، کانال ارتباطی می باشد که با توجه به اهمیت و
نوع موضوع افراد می توانند بصورت گفتاری، نوشتاری و ژست های
خاص بدن به برقراری ارتباط بپردازند و به مخاطب خود پیام دهیم
یا بازخورد.
اغلب مشکلات مردم ناشی از ارتباطات گنگ بین آنهاست
که باعث بروز گرفتاری های بسیاری می شود، علت اصلی گرفتاری های
آنها در برقراری ارتباط با یكدیگر، این است كه هر كدام به شیوه
خود با دیگران ارتباط برقرار می كنند.
ارتباطات بر دو نوعند
کلامی و غیر کلامی که هریک ویژگی های خود را داشته و مهارتهای
خاص خود را می طلبد. ارتباط غیر کلامی در رابطه مستقیم و با
ارتباط کلامی است و هیچ یک نمی تواند بدون دیگری، برای ایجاد
ارتباط اثر بخش کافی باشد.
علائم و نشانه های کلامی و غیر
کلامی همراه با هم می توانند دارای پیام و نکات مختلفی باشند
که تکمیل کننده یکدیگرند و به روشهای گوناگون بر دیگران اثر
بگذارد.
ارتباطات غیر کلامی به منظور یک ارتباط موثر با مخاطب
ارتباط چشمی برقرار کرده و حرکات چهره ، دست وبدن خود را بصورت
برنامه ریزی شده با هدف قبلی حرکت می دهد.
بخش مهمی از تعامل
انسانها شامل ارتباطات غیركلامی است مثلاً حالتهای چهره و
ژست‌های افراد می‌توانند نگرش‌ها و احساسات آنها را به دیگران
انتقال دهند و این حركات و موارد زیادی می‌توانند حتی مؤثرتر
از پیام‌های كلامی باشند از دیگر وجوه ارتباط غیركلامی حالتهای
چهره است شامل خوشحالی، غمگینی، شگفتی، ترس، خشم و بیزاری
حالتی همگانی و جهانی داشته و در همه جای جهان یكسان تعبیر و
تفسیر می‌شوند.
یك جنبه مهم ارتباط غیركلامی بیان احساس از
طریق اندام است. در واقع حالتهای چهره، حركات و حالات
بدنی به طور دائم برای تكمیل سخنان و نیز انتقال معانی هنگامی
كه عملاً چیزی گفته نمی‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علائم غیر كلامی، نه تنها احساسات فرد را به تصویر می‌كشند
بلكه اغلب نشان می‌دهند او چگونه با احساسات كنار می‌آید چنین
توانایی برای ارتباط برقرار کردن از طریق سمبل ها با استفاده
از زبان و نمادها شاخصه ی انسان و وجه تمایز او با حیوانات
است.
حرکات بدن وظیفه انتقال پیام و برقراری ارتباط بصورت
اولیه را دارند و ساختاری مانند زبان به خود می گیرند(5) .
اهمیت این موضوع باعث شده کشورهای پیشرفته ی جهانی به فکر
آموزش زبان اندام به افراد بیفتند تا افراد جامعه بصورت حساب
شده بتوانند زبان اندام را همراه با زبان گفتار به کار ببرند
که یکی از این کشورها ژاپن است که با تربیت و آموزش معلمین و
متخصصین زبان اندام ، جامعه ی خود را نسبت به این زبان آموزش
می دهد تا بتوانند در برقراری ارتباط موثر عمل کنند(6).
در نهایت می توان این موضوع را درکلام سعدی خلاصه کرد
:
گر بگویم که مرا پریشانی نیست
رنگ رخساره خبر دهد از سر ضمیر
زبان بدن برای بیان و انتقال احساسات از نقش مهمی برخوردار است
و بیش از نیمی از وظایف ارتباطی بر عهده ی آن می باشد(7). حركت
اعضای بدن بر حركت مفهوم دلالت دارد در این ابزار شمایلی
برخلاف دسته قبل، حركت اعضای بدن نمایشگر حركت مفهوم نیست.
بلكه حركتی كه دست انجام می دهد تلاشی است كه فرد برای به
تصویر كشیدن مفهوم انجام می دهد(8)
علایمی مانند اخم كردن، بالا انداختن شانه و یا حركتی با دست
هستند كه متاسفانه گاهی سوء تعبیر هم می شوند. مثلاً :
• تكان دادن مداوم سر (بالا و پایین) نشان دهنده موافقت با
گوینده است.
• تكان دادن سر (چپ و راست) نشانه عدم موافقت است.
• ضربه زدن با انگشتان دست یا ضربه ملایم با پا، یا نگاه كردن
به ساعت به
این معنی است كه : ((عجله كن طاقتم تمام شد یا اینكه وقت
ندارم)).
• بالا بردن ابرو ممكن است علامت تردید، تعجب و دودلی باشد.
• گرد كردن چشمها غالباً به معنی ناباوری است.
• جمع كردن لبها توام با اخم، نشان دهنده نارضایتی یا حتی نفرت
است.
در عصری که معروف به عصر ارتباطات است، انسان ها پیام های
بسیاری را برای به اشتراک گذاشتن احساسات و برآورده کردن
نیازهای متنوع خود پیام های زیادی ارسال و دریافت می کنند. اما
ارتباط موثر امری بیش از مبادله اطلاعات بین افراد است و یکی
از مهارت های اساسی که می بایست هنگام برقراری ارتباطات برای
تبادل اطلاعات به آن آگاه بود، زبان اندام است که خود حاوی
اطلاعات بسیاری برای تکمیل کردن اطلاعات گفتاری بین افراد است.
برقراری ارتباط موثر شامل مهارت هایی نظیر توان برقراری ارتباط
غیرکلامی، گوش کردن فعالانه، مدیریت استرس است که باعث می شود
افرادی که دارای مهارت ارتباطی بالا هستند بتوانند به واقعیت
نیازهای ارتباطی، درک و تشخیص احساسات خود و دیگران دستیابند.
برقراری ارتباط موثر مهارتی است که بوسیله آموزش، قابل ارتقا
می باشد که با صرف زمان و تلاش افراد این امر محقق می شود و
این به این معنا است که افراد بصورت مادر زاد دارای مهارت های
ارتباطی قوی نیستند بلکه آموزش ها باعث ایجاد مهارت های
ارتباطی قوی می شود.
عوامل بسیاری در برقراری ارتباط موثر نقش
دارد اما یکی از عوامل کلیدی و آگاهی و کاربرد عاقلانه ی زبان
اندام است.
اهمیت این موضوع زمانی مهم می شود که بدانیم زبان بدن 7درصد تن
صدا 38درصد 55درصد با استفاده از زبان بدن به انتقال احساسات
می پردازد (9) .
ولی مشکل این جاست که ما واقعا از زبان تنمان
آگاه نیستیم و نمی دانیم که زبان بدن مثل طرز نگاه کردن در
انتقال پیام از واژه ها بسیاز غنی تر و محدود تر است و شاید
این مشکلات حاکی از این باشد که افراد در حین آموختن ادای
کلمات و گفتار در محافل آموزشی کمتر یاد گرفته اند که علاوه بر
زبان گفتار بایست از زبان اندام نیز بهره بگیرند.
با توجه به اهمیت زبان اندام در برقراری ارتباط موثر توجه به
این نکته ضرورت دارد که افراد معلول گاه به سبب ناتوانی حرکتی
در برخی اندام ها به بعضی حرکات بدن برای انتقال مفاهیم بیشتر
تکیه می کنند که به تناسب نوع معلولیت آنها این حرکت ها در
اجزاء مختلف بدن آنها وجود دارد که پرستاران باید با این حرکت
ها حداکثر ارتباط را برقرار کنند و به زبان اندام معلولین به
چشم حرکاتی کلیشه ای ننگرند .
برقراری ارتباط موثر یک هنر است؛
دانشی است آموختنی که هرکسی می تواند آن را یاد بگیرد که همین
امر به مفید بودن آموزش صحیح به پرستاران برای برقراری
ارتباطات حرفه ای به بیمار کمک می کند (10).
هر چند می توان
سخن گفتن یا نوشتن را بوسیله ی مشاهده و تقلید کردن از افراد
دیگر آموخت اما نکته دارای اهمیت این است که بین سخن گفتن و
ارتباط برقرار کردن فاصله بسیاری است ، زیرا برخی مواقع افراد
کلماتی را به کار می برند که بسیار گنگ و نامفهوم است ولی
مخاطب به دلیل همدلی با فرد می تواند معانی روشنی را دریافت
کند و نسبت به آن پاسخ دهد.
اما باید بدانیم آموختن و نوشتنی
دارای ارزش است که همراه با تربیت ارتباطی باشد و فرد معنا و
مفهوم مولفه های گوناگون درباره ی ارتباط را بداند و هدف دار از
آنها برای رسیدن به مراد خود استفاده کند . یکی از مولفه های
ارتباطی موثر انسان ها زبان اندام است که در صورت تربیت نادرست
در استفاده از زبان اندام برای برقراری انتقال احساس و مفاهیم
گوناگون، زبان اندام همانند یک ابزار گیج کننده مخاطب را در
درک صحیح پیام مخاطب به اشتباه می اندازد(11). پرستاران می
توانند با آموزش برقراری ارتباط صحیح با معلولین در دوره های
باز آموزی به برقرای ارتباطی درمانی و اجتماعی درقبال معلولین
دست یابندبه موثر و کارآمد بودن ارتباط کمک شایانی می کند.
1 - بزرگمهر، شمس اله .(1385).حقوق معلولین در ایران ، پایان
نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، ، دانشگاه شهید بهشتی.
2 - محمد زاده، شهلا، بختیاری سهیلا،مشتاق عشق زهرا،ابراهیمی
ابراهیم.(1386). بررسی موانع ارتباط از دیدگاه پرستاران و
بیماران سالمند در بخش های داخلی و خارجی بیمارستان های وابسته
به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، فصلنامه پرستاری مامایی دانشگاه
شهید بهشتی، شماره 56، ص44-52.
3 - مارال حسن شاهی ، دکتر محمدحسین حیدری ، الهه
امینی.(1390). نقش نویسندگان و هنرمندان در جهت توسعه فرهنگ
جامعه به منظور پذیرش و حمایت از افراد آسیب نخاعی، دومین
کنفرانس اینترنتی آموزش جامعه در خصوص توانمند ی ها و مشکلات
افراد دچار آسیب نخاعی.
4 - امینی ، رضا.(1381). افسردگی در بیماران با آسیب نخاعی،
موسسه فلج ، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان.
5 - سوسن گلدین می داو .(1378). نقش ایما و اشاره و حرکات بدن
در ارتباط و تفکر ، تازه های علوم شناختی ، سال اول شماره 14 ،
ص47 -61.
6 - گیتی، خسرو.(1391).زبان اشاره، اوّلین همایش مترجمین زبان
اشاره.
7 - الوانی، سید مهدی.(1390). مدیریت عمومی، چاپ چهل و سوم،
تهران : نشر نی.
8 - ایرانلو، علی، شریفی ،شهلا.(1389). ابزارهای انگیختگی در
نشانه های زبان اشاره: بررسی وجوه معنایی دلالت در یك زبان
اشارهی خانگی، مجله پژوه شهای زبان شناسی سال دوم، شماره
دوم،ص37-56.
9 – رابینز، استفین .(1390). مبانی مدیریت، سید محمد اعرابی،
محمد علی حمید رفیعی، بهروز اسرار شادی، چاپ دهم، تهران :دفتر
پژوهش های فرهنگی.
10 - گائینی، عباس علی. (1385). اخلاق رسانه ای، مجله رشد
آموزش تربیت بدنی، شماره 18، ص2 -3.
11 - شریعتمداری، علی .(1370). آموزش زبان، نشریه ادبیات و
زبان ها،شماره 29، ص3-7.
|
