توانبخشی یا بازتوانی( Rehabilitation)،فرآیندی است ،که به فرد توانخواه ،کمک می‌کند،تا مجدداً توانایی از دست رفته خودرا،پس از آسیب نخاعی،که منجر به محدودیت عملکردوی ،شده است، به دست آورد.

بعد از آسیب نخاعی ،عملکرد سیستم روده،مثانه وپوست تغییر می کند.عضلات واستخوان ها سست تر می شوند.سیستم گردش خون و تنفس،نبض واکسیژن رسانی به قلب وریه ها ،کارایی موثری ندارند.

افزایش وزن ،با ازدست دادن فعالیت وکاهش سوخت وساز رخ می دهد.بیماران ،در بالاترین ریسک چاقی قرار دارند،که منجر به بیماری قلبی ،دیابت ،استئوپروز،یبوست،التهاب مجاری ادراری ، اختلال در منحنی طبیعی وزن و زخم بسترمی شوند.

بدون حمایت کافی تغذیه ،در بیماران با آسیب نخاعی،کاهش وزن شدید و تحلیل قسمت های مهم بدن، مشاهده می گردند.کاهش وزن بیش از 10 تا 20 در صد وزن بدن ،به سرعت، اتفاق می افتد و اعمال فیزیولوژیک را ،به شدت مختل کرده ومرگ ومیر را، افزایش می دهد.کاهش وزن بدن ،در حد 40 در صد ،مرگبار است.

غذا خوردن از لذت های بزرگ زندگی است.غذای خوب،سلامتی را در پی دارد.انرژی ،بدن را در مقابل عفونت ،مقاوم می کند وزندگی خوبی برای فرد به وجود می آورد.

طرح درمانی توانبخشی،به جریان بهبودی بیماران، کمک می کند.هدف از توانبخشی ،این است که بعضی ویا تمام حس وحرکت وتوانایی جسمی بیمار ،به حالت اول برگردند.

 میزان و نوع رژیم غذایی در هر فرد،برای سلامتی،مهم است.تغذیه صحیح ،در بیمار آسیب نخاعی ، برای بدست آوردن قدرت جسمانی ازدست رفته ،نقش مهمی ایفا می کند.

به علت تغییر در متابولیسم و سطح فعالیت بدن ،داشتن رژیم غذایی سالم ،در بیماران با آسیب نخاعی ،خیلی مهم است.برای کنترل وزن،توصیه به مصرف پروتئین، تشویق به انجام فعالیت بدنی،گام هایی به سوی توانبخشی،می باشند.

در امريكا براي سلامت بيماران ضايعه نخاعي در راهنماي تغذيه طراحي شده كه ،به بیماران کمک خواهد کرد ،تا از سلامت بهتر برخوردار شوند، که به مددجويان توصيه هاي زير مي شود :‌

1)خوردن غذاهای متنوع:می توانید،همه غذاهای مورد نیازتان را فراهم کنید.این رژیم به شما این فرصت را می دهد،که میزان رژیم غذائیتان رااندازه گیری نمائید.

2)داشتن وزن طبیعی:با انجام بعضی از فعالیت های بدنی بطور روزانه،سوخت کالری ،مقاومت سیستم قلب وتنفس را،افزایش دهید.

3)رژیم غذایی با مصرف فراوان حبوبات ،میوه ها وسبزیجات: غذاهای اصلی ،بیشترین منابع از ویتامین ها،مواد معدنی،ترکیبی از کربوهیدرات هامانند:نشاسته وفیبر،دارند،که سیستم بدن شمارا ،سالم نگه می دارند.

4)انتخاب رژیم غذایی با قند به میزان متوسط:لازم است،قند بطور متوسط مصرف گردد،زیرا قند زیاد،کالری فراوان دارد.

 5)انتخاب رژیم غذایی با نمک وسدیم به میزان متوسط: تنظیم میزان سدیم در غذا،روی فشار خون تاثیر می گذارد.مصرف زیاد سدیم ،فشار خون را بالا می برد.

 6)انتخاب رژیم غذایی با چربی ویا کلسترول به میزان کم:مصرف غذاهای با چربی بالا را،کاهش دهید.حبوبات ومیوه ها ،کمترین چربی هارادارند. چون چربی ،دو برابرکربوهیدرات ها،ویا پروتئین ها،کالری ایجاد می کند،بنابراین ،رژیم غذایی با چربی بالا، احتمال ایجاد بیماری قلبی وسرطان مغز را،بیشتر می کند.

7)الكل ننوشيد
برنامه مدیریت وزن، برای بیماران آسیب نخاعی،که دچار معلولیت وبیماری اند،منحصر به فرد شده است.

گروههای غذایی ،شامل: نان و غلات، میوه، سبزی، گوشت، شیر می باشند.پایه راهنمای هرمی غذا ،نان ها،غلات وبرنج هستند.

روزانه،باید به میزان 6 تا 11 واحد ،مصرف شود.لازم است،که غذاها از این گروه ،میل شوند.این گروه،پائین ترین کالری وچربی،منابع مهم انرژی،ویتامین Bبالا،آهن وفیبر وکربوهیدرات دارند، که به آهستگی جذب بدن می شوند،وبه مدت طولانی شما را سیر نگه می دارند وبه کنترل اشتها وداشتن وزن مناسب،جلوگیری از زخم بستر و پيشگيري از یبوست ،کمک می کنند.

نخستین منابع آنها شامل:1)نان سفید،گندم،آرد گندم سیاه2)کلوچه ها،بیسکوئیت نمکی،ذرت بوداده3)برنج سفید ویا قهوه ای4)غلات آماده مانند:پوسته ذرت وبرنج5) غلات آسیاب شده مانند:آرد جودوسر6)رشته مانند:ماکارونی7)نشاسته گیاهی،مانند:ذرت،سیب زمینیها،لوبیا،نخود سبز،میباشند.

طبقه دوم ،گروه سبزی و میوه ،هستند،که در درجه دوم اهمیت قراردارند . از گروه سبزی،3 تا 5 واحد و از گروه میوه 2 تا 4 واحد ،باید مصرف شود . در درجه سوم ،گروه گوشت و لبنیات واقع اند،که میزان مصرف از گروه گوشت ،2 تا 3 واحد واز گروه شیرنیز ،2 تا 3 واحد،باشد . در قسمت نوک هرم ،بخش چربی ها و شیرینی هاست ،که کمترین فضا را داراست و این بدان معنی است ،که باید آنهارا به مقدار کم، مصرف کرد .
 

1)گروه نان وغلات:نان : 1 برش 30 گرمی ، برنج و یا ماکارونی: 2/1 لیوان پخته شده.
2)گروه سبزی و میوه :یک عدد میوه متوسط = 1 لیوان ، میوه های ریز ،مثل انگور ویا تمشک 2/1لیوان،آب میوه = 4/3 لیوان ،کمپوت= 2/1 لیوان ،خشکبار= 4/1 لیوان، سبزیجات پخته و یا خرد شده= 2/1 لیوان،آب سبزیجات مثل،آب هویج= ¾ لیوان،سبزیجات برگدار مثل ،کاهو = 1 لیوان

3)گروه گوشت ولبنیات :شیر ، ماست و کشک = 1 لیوان ،پنیر= 45-60 گرم ،بستنی= 2/1 لیوان.گوشت قرمز، مرغ و ماهی: 60-90 گرم = 1 واحد ،1 عدد تخم مرغ = 30 گرم گوشت ،2/1لیوان حبوبات پخته = 30 گرم گوشت ،3/1لیوان انواع مغزها و یا 2 قاشق غذا خوری حلوا ارده ویا کرم بادام = 30 گرم گوشت، می باشند.

جلوگیری از افزایش وزن:برای این منظور باید،تغییر دائمی در عادات غذایی وفعالیت فیزیکی انجام گیرد.برنامه غذایی برای کاهش وزن ،براساس یک نسبت علمی منطقی ،گذاشته شود وهمچنین اين برنامه بايد کافی ،مغذی،سالم ، عملی و برای مدت طولانی باشد.برنامه فعالیت های فیزیکی، دائمی باشد وسطح فعالیت فیزیکی در شیوه زندگی افراد ،بالا رود.

پارامترهای اصلی ،در توانبخشی تغذیه بیماران با آسیب نخاعی ، اندازه گیری پی در پی وزن بدن و تفسیر تغییر آن از جمله مقدار کافی غذای دریافتی،تعادل نیتروژن وآلبومین سرم، می باشند.

 عادت های خوب غذا خوردن و چگونگی تامین نیازهای تغذیه ای،کنترل گردد.

اندازه گیری وزن ،حداکثر 2-3 باردر هفته ،کافی است.لیست رژیم غذایی مصرفی ،از نظر کالری وپروتئین،روزانه کنترل گردد.

برای تامین نگهداری تعادل مثبت نیتروژن،حداقل هفته ای یک تا دو بار ،اندازه گیری گردد. روند افزایش تدریجی آلبومین،معمولا" انعکاسی از حمایت کافی تغذیه است.دریافت زیاد پروتئین ،باعث افزایش دفع کلسیم ،در ادرار شده و تعادل کلسیم را ،مختل می کند.

کاهش کلسیم در بدن،باعث تغییر در توده استخوانی ودر نهایت،منجربه استئو پروز می شود.الکل،تنباکو و کافئین ، اثر تخریبی، بر روی تعادل کلسیم دارند.

آموزش به بیمار:پرستاران، باید با همکاری متخصصین توانبخشی و کارشناسان تغذیه ، برنامه مناسبی برای فعالیتهای روزمره، نحوه مراقبت از خود، به خصوص فعالیتهای ورزشی ، رژیم غذایی مناسب، وضعیت بیمار ضایعه نخاعی را تنظیم نمایند.

ارائه برنامه رژیم غذایی سالم،در توانبخشی بیماران با آسیب نخاعی،نقش مهمی را ایفا می کند.حمایت تغذیه ای به موقع و صحیح در مراحل بهبود ضایعات نخاعی و بازتوانی، بسیار حائز اهمیت می باشد.

تشویق بیماران به توانبخشی تغذیه،از طریق بوکلت های آموزشی،عضویت در جامعه آسیب نخاعی ،دسترسی به اینترنت و سایت های ضایعات نخاعی ،مشاوره های گروهی، جهت افزایش انگیزه آنها،صورت گیرد.

1)راهنمای کامل آموزشی برای مراقبان ، خانواده و بیماران، مولفین: پژوهشگران مرکز منطقه ای آسیب های نخاعی، دلاویر ولی -مترجم:دکتر رویا حبیبی ، فاطمه قمیشی، سودابه بهرامی-انتشارات ارجمند1391

2) پرستاري داخلي – جراحي برونروسودارث،مولفین: سوزانس. اسملتزر،برنداجي. بير،جانِ ساِل هينكل،كرياچ. چيوير،مترجم:زهرامشتاق

،انتشارات جامعه نگر-2010

3)کتاب توانبخشی جامع ضایعه نخاعی،مولفین : مژگان مقدم،رویاحبیبی،کیوان دواتگران ،کاظم نظم ده،انتشار : سازمان بهزیستی کشور-1386

4-2010 Baylor College of Medicine

5-Burke Rehabilitation Center2013