|
آسيب نخاعي معمولا با يك ضربه فيزيكي ناگهاني به
ستون فقرات و يا در اثر بيماري هاي ستون فقرات اتفاق مي افتد.وقوع
حوادث مختلف در جامعه امروز، هر لحظه انسان را تهديد به آسيب نخاعي
ميكند.با نگاهي به گذشته در مي يابيم كه كساني كه دچار
SCI
(spinal Cord Injury)
مي شدند زندگي خوبي نداشته و حتي در زمان كوتاهي عمر خويش را از دست مي
دادند.
امروزه افراد مبتلا به ضايعات نخاعي به واسطه مراقبتهاي
بهداشتي مناسب و همچنين پيشرفت هايي كه در زمينه پيشگيري، شناسايي به
موقع و درمان عوارض آسيب هاي نخاعي حاصل شده است مي توانند سال هاي سال
زندگي كنند از طرفي با توجه به اين كه ميزان بهبود آسيب ديدگان نخاعي
رابطه مستقيمي با سطح ضايعه وهمچنين مراقبت و درمان تخصصي اين بيماران
دارد.لذا تكنيك هاي توانبخشي
با همكاري اعضاء تيم اهميت فوق العاده اي در سلامت
بيماران و بهبود كيفيت زندگي آنان دارد.
توان بخشي : عبارت است از مجموعه اي از خدمات و اقدامات
هماهنگ پزشكي ،آموزشي، حرفه اي و اجتماعي كه براي بازتواني فرد معلول و
ارتقاي سطح كارائي او در بالاترين حد ممكن به منظور دستيابي به يك
زندگي مستقل در جامعه عرضه مي گردد.
گروه توانبخشي به عنوان واجد الاشرايط ترين تيم، و يك
كليد موفقيت در برنامه هاي درماني ضايعات نخاعي است.به طور كلي با توان
بخشي مي توان عدم وابستگي فيزيكي و روحي بيمار را به حداكثر رسانيد و
بيمار را در مسير مراقبت از خود هدايت كرده و در نهايت از مشكلات
ثانويه پيشگيري نمود. اقدامات توانبخشي به صورت تيمي انجام مي شود كه
همكاري نزديك و همه جانبه اعضاء تيم در آن الزامي مي باشد.
حاصل برنامه توانبخشي وقتي به حداكثر مي رسد كه پرستار
توانبخشي هم در كنار مسئول هماهنگي تيم، نقش رهبري و هدايت اعضاء را به
عهده بگيرد.نحوه فعاليت اعضاء تيم توانبخشي به
فاكتورهاي متعددي بستگي دارد از جمله: نياز مددجو، وسيله ها و منابع و
پوشش بيمه براي خدمات مددجويان.
يك تيم توانبخشي شامل اعضاء ذيل مي باشد
1-
شخص مبتلا به
SCI
2-
اعضاء خانواده
3-
مسئول هماهنگي تيم
4-
پزشك توانبخشي يا فيزياتريست
5-
پرستار توان بخشي
6-
فيزيوتراپيست
7-
كاردرمان
8-
مددكار اجتماعي
9-
متخصص گفتار درماني
10-
روانكاو يا روانشناس توان بخشي
11-
متخصص شنوايي درماني
12-
متخصص تغذيه
13-
مشاور حرفه اي
14-
مسئول سرگرمي درماني
15-
درمانگر شغلي
16-
درمانگر تنفسي
17-
مشاور روحي رواني
18-
Orthotics
يا مسئول هماهنگ كننده وسايل ارتوپدي
19-
تعليم دهنده هاي رانندگي
وظايف و ويژگي هاي افراد تيم
1- فرد
بيمار: بايد اين آمادگي را داشته باشد كه خود را به عنوان عضو اصلي تيم
بپذيرد و همكاري نمايد.
2- اعضاء خانواده: جزء مهره هاي اصلي اين تيم مي باشند و
رابطي مطمئن بين تيم توانبخشي و بيمار محسوب مي شوند.
3-
مسئول هماهنگي تيم: وظيفه برنامه ريزي و اقدامات
توانبخشي و هماهنگي اعضاء تيم را به عهده دارد.
4-
پزشك توانبخشي : متخصص در طب فيزيكي و توان بخشي بوده و
با توجه به نظرات تخصصي، اعضا تيم را هدايت مي كند و اهداف توانبخشي را
ارتقاء و محقق مي بخشد.
5- فيزيوتراپيست: بر روي بازتواني اندام فوقاني و تحتاني
تمركز نموده و با تقويت قدرت عضلاني و تجويز وسايل كمكي از قبيل واكر،
بريس در جهت افزايش عملكرد حركتي بيمار اقدام مي نمايد.
6-
كاردرمان: اين عضو همانند فيزيوتراپيست بر روي بازتواني
حركتي بيمار فعاليت نموده با اين تفاوت كه كاردرمان بر روي تقويت حركات
ظريف اندامها با انجام يك كار مستمر تمركز دارد.نظير قالي بافي ، گوني
بافي، بافندگي و ... وبا استفاده از اسپيلنتهاي مختلف براي اندامها بر
اهميت داشتن
ROM (Range Of Motion)
مفاصل جهت پيشگيري ازخشكي تأكيد مي كند.
7-
مددكار اجتماعي: اين افراد نقش بسيار مهمي در كمك به
آسيب ديدگان نخاعي در رفع مشكلات خانوادگي و اجتماعي دارند.
8-
متخصص گفتار درمان : اين افراد بر روي اختلال گفتاري
تمركز نموده و با تكنيك ها و مهارت هاي خاص اين مشكل را كاهش مي دهند.
9-
روانكاو و يا روانشناس توان بخشي: از آنجاييكه هر كدام
از افراد ضايعه نخاعي، احساس خاص نسبت تغييرات عمده پس از ضايعه و نيز
معلوليت هاي حاصل از آن دارند، كنار آمدن آنها با اين مشكلات بسيار
سخت است و نقش روانشناس بسيار حائز اهميت مي باشد
10-
متخصص شنوايي درماني: اين فرد بر روي بيماران با مشكلات
شنوايي تمركز كرده و جهت كاهش اين اختلال مي كوشد.
11-
متخصص تغذيه: بعد از ضايعه نخاعي موضوع تغذيه جهت ترميم
بافت هاي آسيب ديده، بهبود وضع كلي بدن ، ايجاد و حفظ وزن مناسب ،
پيشگيري از عوارض سوء تغذيه و همچنين كمك به تنظيم عملكرد روده و
مثانه از اهميت بيشتري برخوردار خواهد شد.ديابت و پوكي استخوان از
عوارض ثانويه بيماران
SCI
مي باشد و با تغذيه مناسب مي توان عوارض غير قابل جبران ناشي از آنها
را به طور قابل توجهي كاهش داد .
12-
مشاور حرفه اي: با ارزيابي معلولين قابليت ها و جايگاه
حرفه اي آنان را مشخص نموده و با برنامه ريزي دقيق در جهت افزايش
تواناييهاي شغلي آنان و همچنين تعيين وسايل كمكي مورد نياز در محل كار
معلولين، در جهت رفع مسائل حرفه اي آنان قدم بر مي دارد.
13-
مسئول سرگرمي درماني: با برنامه هاي سرگرمي و تفريحي از
اضطراب و نگراني هاي بيمار مي كاهد. با تكنيك هاي گروه درماني و موسيقي
درماني وبازي درماني مي تواند عوارض بسياري از بيماري هاي روحي و جسمي
نظير افسردگي، اضطراب و ... را كاهش دهد.
14-
درمانگر شغلي : اين گروه مي بايست آسايش و راحتي بيمار
را فراهم آورند تا از مشكلاتي نظير شكستگي ها و زخم هاي فشاري و
آتروفي ها در محيط كار پيشگيري كنند.آنها با قوي كردن ماهيچه هاي بيمار
موجب تقويت و حفظ دامنه طبيعي حركات مفاصل (R.O.M
)كمك شاياني در زمينه پيشگيري از آتروفي و ساير عوارض دارند.
15-
درمانگر تنفسي : بيماران با ضايعه
SCIدر
معرض خطر ابتلا به بيماري هاي تنفسي، قلبي، عروقي و عوارض ناشي از
DVT
هستند كه اين متخصصين در اين زمينه اقدامات و فعاليتهاي مهمي را ايفا
مي كنند.
16-
پرستار توان بخشي : پرستاران اساسي ترين نقش را در
هماهنگي و آموزش مددجو دارند. ايجاد ارتباط و سازگاري بين خانواده
،مددجو و جامعه، كاستن مشكلات جسمي و رواني مددجو و تغيير نگرش از فرد
گرايي به جامعه گرايي از عمده ترين نقش پرستاران به شمار مي رود.نقش
آنان خصوصا در مراحل اوليه پس از ايجاد ضايعه نخاعي بسيار با اهميت است
. پرستار با اعضاء تيم توانبخشي همكاري كرده و خدمات ارائه شده توسط
گروه را هماهنگ مي نمايد.
وجود يك پرستار توانبخشي بعنوان فردي كه در ارتباط
مستقيم با بيمار است و يك مراقب براي سلامتي وي مي باشد، در تيم
توانبخشي بسيار حائز اهميت است. جهت حل مشكلات بيمار با كمك متخصص هاي
گوناگون در جهت حفظ و ارتقاي استقلال بيمار مي كوشد. پرستاران توانبخشي
مهارت هاي خود را براي اموزش مراقبتهاي مداوم از بيماران وايجاد ثبات
در سلامتي آنان عرضه مي دارند.مداخلات پرستاري غالباً شامل تطبيق معلول
با معلوليت و شرايط موجود،مراقبت از خود، حركت و جابجايي،مراقبت از
پوست وكنترل دفع ادرار و مدفوع مي باشد.
پرستار نقشهاي مراقبت دهنده ، آموزش دهنده، مشاور و
مدافع بيمار را به عهده دارد
ويژگي هاي پرستاران توانبخشي داشتن ذوق ، انگيزه،
دارا بودن دانش هاي تخصصي و تمايل به حفظ سلامتي افراد مبتلا به بيماري
هاي مزمن و ناتوان كننده است.
تمامي بيماران نيازمند به ادامه مراقبت در منزل و
برنامه ريزي بازتواني دارند كه لزوماً نيازمند برنامه هاي خاص مي باشد.
مطالعات نشان مي دهد توجه جدي به توانبخشي بيماران مزمن ، باعث كاهش
مرگ و مير، عوارض ناتوان كننده،پيشگيري از عود مجدد مشكلات و همچنين
كاهش هزينه هاي اقتصادي به خانواده و جامعه مي گردد.
17-
مشاور روحي رواني : با اجراي تكنيك هاي شناختي رفتاري
براي تطبيق مددجو با وضعيت پيش آمده و پذيرفتن حالت كنوني تلاش
مي كند. روان درمان با حفظ آسايش بيمار از طريق كاهش اضطراب و افسردگي
و با استفاده از تكنيك هاي ماهرانه در انتقال بيمار به جامعه و منزل
زمينه را آماده مي كند.
18-
تعليم دهنده هاي رانندگي: در بين افراد با ضايعه نخاعي
مي توان گروهي را يافت كه پس از بهبودي كامل يا نسبي، با مجوز پزشك
قادر به رانندگي خواهند بود. در بعضی از کشورها انجمني
وجود دارد
به نام انجمن رانندگي براي ناتوانان
وجود دارد.
به محض اينكه بيماران اجازه يافتند رانندگي كنند توسط اين گروه،
رانندگي مخصوص معلولين را تعليم خواهند ديد. مددجويان با ضايعه نخاعي
عصبي
C1-C4قادر
نسيتند رانندگي كنند.تتراپلژي ها نيز قادر به رانندگي نيستند.افراد با
ضايعه در سطح 5C
تا يكسال بعد از آسيب اجازه رانندگي ندارند.
اهداف توانبخشي :توانبخشي يك فرايند پويا و سلامتگرا
است كه مددجو را براي رسيدن به بالاترين سطح عملكرد جسماني، روحي،
معنوي، اجتماعي و اقتصادي كمك مي كند.
اعضاء تيم توانبخشي شامل افرادي با نگرش هاي متنوع مي
باشد و هر يك از متخصصان نقش يگانه اي در توان بخشي دارند. به طور كلي
اهداف را در
3
گزينه مي توان خلاصه كرد:
1-
وابستگي فيزيكي و روحي را به حد حداقل مي رساند.
2-
از طريق مراقبت هاي ويژه و صحيح ، بيمار را به عدم
وابستگي مي رساند.
3-
از عوارض ثانويه پيشگيري مي كند، نظير آتروفي، شكستگي ،
زخم فشاري و ...
مراقبت از بيماران با درد هاي
SCI
:
درد ضايعه نخاعي كه به درد حاصل از ضايعه عصبي دستگاه مركزي يا
اختلالات حسي يا دردهاي پراكنده نيز معروفند عبارتي است كه براي درد
نوروپاتيكي در پايين سطح ضايعه ايجاد مي شود، بكار ميرود.اين درد به
جاي يك منطقه خاص، در تمام بدن احساس مي شود.خستگي، استرس،مصرف سيگار،
مشكلات روده يا مثانه، زخمهاي فشاري يا اسپاسم باعث بدتر شدن آن
ميگردد.
دردهاي نخاعي معمولا چند هفته يا چندين ماه بعد از
ضايعه نخاعي آغاز مي شود و درمان آن بسيارمشكل است.افراد مبتلا با
استفاده از تركيبي از داروها، فيزيوتراپي و ساير اقدامات گروه تخصصي در
تيم توانبخشي تسكين مي يابند.
نقش متخصيص توانبخشي براي پيشگيري از عوارض ثانويه كه
بعد از بي حركتيهاي طولاني مدت ايجاد مي گردد بسيار با اهميت است.يكي
از اقدامات آنها برنامه ايستادن (standing)
است كه به عنوان قسمت مهم و حساس، از برنامه هاي اوليه توانبخشي براي
بيماران خود در نظر مي گيرند.
بنابراين بلافاصله پس از ترخيص يك دستگاه فريم
standing
براي استفاده در منزل در نظر مي گيرند.همچنين تهيه تشك هاي مخصوص به
نام
Mat activities
كمك مي كنند تا پوزيشن بيمار در نشستن هاي طولاني يا كوتاه مدت تغيير
كند نظير غلطانيدن بيمار از وضعيت شكم به پوزيشن پهلو و از وضعيت به
پشت خوابيده به پهلو و با تعليم نحوه جابه جايي بيمار، كمك مي كنند تا
از زخم بستر پيشگيري شود و همچنين آموزش به بيمار براي تغيير وضعيت با
تخته لغزشي و سراشيبي
tilt table)
(
و چگونگي استفاده از ويلچيرهايي كه امكان پوزيشن دهي
45-30
درجه دارند، به مددجويان ياري مي دهند.
آنان در برنامه آموزش فعاليتهاي فيزيكي با وسايلي كه
برا ي ايستادن بيمار تهيه شده است مثل :
standing frame
و
tilt table
و
BWS(Body Weight Support)
و
swing through gait
از خطر ابتلا به پوكي استخوان با استفاده از اين وسايل
توانبخشي عوارض ثانويه آسيب هاي نخاعي را به حداقل ممكن مي رسانند.
پيشرفت در استفاده از تجهيزات پزشكي مي تواند اميد به
زندگي در افراد با
SCI
را افزايش داده و با كمك مراقبت هاي منظم و دقيق
پرستاري از عوارض بلند مدت ضايعه نخاعي كاسته يا جلوگيري مي كند.
بكارگيري تكنولوژي مدرن امروز عملكرد و كيفيت زندگي را
بهبود بخشيده. ايجاد حركت، اعتماد به نفس، حمايت اجتماعي و بازگشت به
فعاليتهاي روزمره زندگي، از نكات ارزنده اي است كه در بيماران با ضايعه
نخاعي اهميت دارد.
پرستاران توانبخشي رهبران متخصصي هستند كه در حمايت از
افراد ناتوان و مبتلا به بيماري هاي مزمن نقش بسزايي دارند.
در ملاقات تيم توانبخشي:
موفقيت تيم توانبخشي تحت تأثير تعاملات و رابطه بين
تيمي است. موضوعاتي كه در برنامه هاي توانبخشي مورد بحث و برنامه ريزي
قرار مي گيرد عبارتند از :
1-
طرح درمان بيماران
2-
بررسي پيشرفت بيماران
3-
تعيين اهداف كوتاه مدت و بلند مدت
4-
تعيين موانع و عواملي كه طرح را تحت تأثير قرار مي دهد
5-
طول درمان
6-
نقش و همكاري بيمار و دانش لازمه پرستار
7-
اجراي طرح
بطور كلي اثربخشي كامل برنامه توانبخشي براي بيمار
زماني مفيد خواهد بود كه با ايجاد شرايط مناسب كاري براي پرستار و ساير
گروه توانبخشي با اولويت بندي اهداف همزمان با يك ارتباط موثر و رعايت
اصول اخلاقي همراه باشد.
بطور خلاصه مي توان نتيجه گرفت كه :
1-
انجام برنامه هاي توانبخشي و آموزش نحوه مراقبت از خود،
اميد به زندگي را در مددجويان افزايش خواهد داد
2-
موجب كاهش ميزان مرگ و ميرمي شود.
3-
از بروز
DVT
و مشكلات كليوي جلوگيري مي كند.
4-
مشكلات دستگاه دفعي(ادرار و مدفوع) را كاهش و دردهاي
مزمن را به حداقل مي رساند.
5-
موجب كاهش چاقي، بروز ديابت و بيماري هاي قلبي ريوي مي
شود.
و در نهايت بيماران
SCI
با بازگشت به اجتماع، كار، حركت و توان اجراي فعاليت هاي روزمره،
برخورداري ازحمايت هاي اجتماعي، مي توانند يك زندگي طبيعي داشته باشند
كه اين هدف در سايه همكاري هاي تيمي امكان پذير مي باشد.
-The rehabilitation staff nurse role description
(Brochure)2007
- Rehabilitation nurse make a difference (Brochure)2007
- Association of Rehabilitation nurse (ARN) March
2007
-WWW.isaarsci.ir-
spinal
cord injury center
2009
|
