|
با گسترش روز افزون علوم توانبخشی، ارتوپدی فنی ( ساخت اندام مصنوعی و
وسایل کمکی ) با بهره گیری از دانش و هنر همراه با تکنولوژی سعی در
جبران عملکرد اندام آسیب دیده انسان دارد. انواع پاهای مصنوعی، دستهای
مصنوعی یا پروتزهای زیبایی، یا کمربندها و وسایل طبی همه و همه با
پشتوانه علمی همراه با ظرافت هنری بر اساس آناتومی بدن انسان تلاش می
نمایند تا انسان آسیب دیده را هرچه سریعتر به زندگی روزمره هدایت
نمایند.
رشته اعضاء مصنوعي و وسائل كمكي كه در لاتين به ارتز و پروتز شناخته مي
شوند يكي از شاخه هاي توانبخشي است كه در طراحي ، ساخت و تجويز وسائل
كمكي ( ارتز) و يا وسائل جايگزيني (پروتز) ايفاي نقش مي كند و يكي از
اعضاء تيم توانبخشي مي باشد.
عموماً وسائل تجويزي با همكاري پزشك متخصص (ارتوپدي، نورلوژي ، جراحي
عمومي و.... ) و يا ديگر افراد تيم توانبخشي مانند فيزيوتراپي و
كاردرماني انجام مي شود.
لازم به ذكر است كه عموم وسائل طراحي و ساخته شده توسط تراپيست مربوط
به اندام ها و ستون فقرات مي باشد و در بخش پروتز هم صرفاً عضو مصنوعي
مربوط به اندام هاي فوقاني و تحتاني مي باشد.
بطور كلي ارتزها دركنترل ، اصلاح اختلالات و عوارض سيستم اسكلتي عضلاني
با منشاء مادرزادي، تروماتيك ، التهابها، فرسايشي (دژنراتيو) و
نورولوژيك كاربرد دارد.
كاليپرها هم همان ارتزهاي اندام تحتاني هستند كه براي ساپورت و يا
كنترل مفاصل بكار مي روند. لازم به ذكر است كه در بسياري از منابع واژه
بريس به جاي ارتز بكار مي رود.
ارتزها بر اساس اینکه کدام استخوانها، مفاصل و یا بخشهایی از بدن را
احاطه می کنند، نامگذاری می شوند
عملكرد اصلي ارتزها:
1-جلوگيري از دفورميتي و پيشرفت آن
2-اصلاح دفورميتي
3-كنترل بي ثباتي ها
4-راحتي و اصلاح راستاي تحمل وزن
5-تسهيل حركات
6-كاهش درد و فشار
جلوگيري از دفورميتي:
در اين مبحث جلوگيري از يك بدشكلي ناشي از يك بيماري ، ضربه و... مطرح
است كه مي تواند مسائل مالي ، رواني و... را تحت الشعاع خود قرار دهد.
اصلاح دفورميتي :
چنانچه يك كوتاهي ( كنزاكچر) و يا يك ضعف در ليگامانها و عضلات وجود
داشته باشد مي تواند منجر به بد شكلي شود كه با يك ارتز مي توان راستاي
مربوطه را اصلاح نمود.
مثال:
فردي كه دچار كايفوز (گوژ پشتي) و يا اسكوليوز (انحراف جانبي ستون
فقرات) باشد مي توان از ارتز cervical Thoracic lumbo sacral orthosis
(CTLSO) كه به عنوان ارتز ميلواكي شناخته مي شود در كنترل و اصلاح
دفورميتي اقدام نمود. لازم به ذكر است اين نوع اصلاحات تا زمان رشد
قابل انجام است.
كنترل بي ثباتي ها:
در صورت بوجود آمدن بي ثباتي ناشي ازضربه در ناحيه زانو و يا مچ پا
ارتزها مي توانند از عوارض ناشي از اين بي ثباتي جلوگيري نمايند.
تقليل وزن گذاري روي مفاصل :
چنانچه فردي دچار آسيب هاي استخواني و غضروفي در مفاصل بخصوص مفصل هيپ
باشد براي كاهش وزن تا بهبودي كامل و ترميم محل مربوطه نياز به ارتز مي
باشد بطور مثال در بيماري پرتس ( تخريب سر استخوان فمور ) براي ترميم
سر استخوان از ارتزهاي كاهنده وزن استفاده مي شود و يا در فردي كه دچار
شكستگي در يك سوم تحتاني استخوان تيبيا باشد بدليل تاخير جوش خوردگي و
كندي خونرساني در اين ناحيه نياز به كنترل وزن گذاري است كه توسط
بريس(پی تی بی ) مي توان در تسريع جوش خوردگي اقدام نمود.
كاهش درد و فشار:
اغلب بيماران مبتلا به عوارض اسكلتي عضلاني با نشانه درد ناشي از
راستاي ناصحيح و وزن گذاري نامناسب مراجعه مي نمايند كه ارتزهاي مربوطه
در رفع اين نقيصه بسيار كاربرد دارد بطور مثال دردهاي ناحيه كمر كه
غالباً در اثر فشار نامنظم و نامناسب به مهره ها مي باشد توسط ارتز هاي
كمری و يا درد پاشنه پا را با كفي طبي ويژه و اصلاحات كفش طبي مي توان
دردهاي منتشر شده را تا حد زيادي بر طرف نمود.
ارتزها از جهات مختلف تقسیم می شوند
Different classification styles:
Function
Area of the body
Material
Objectives
Classification based on function:
Prophylactic
Rehabilitative
Functional
Classification based on area of the body:
Upper limb
Lower limb
Foot
Spine
Head
Classification based on the used materials:
High temperature thermoplastics
Low temperature thermoplastics
Leather
Metal
Electronics? Particularly in sport!
Classification based on objectives:
Pain relief
Deformity correction
Enhance range of motion
Immobilisation
A counterforce
LSO (Lumbar-Sacral Orthosis)
chair back LSO
حرکات ستون فقرات کمری و خاجی را در تمام جهات کنترل وساپورت می کند.
ارتوز مخصوص ناحیه
کمری و خاجی که در موارد بی ثباتی مهرهای ناحیه کمری، شکستگی مهره های
کمری، آرتروز ستون فقرات، جابجایی و سر خوردگی مهره ها، انواع کمردرد،
تخریب دیسک بین مهره ای، اختلالات حسی ستون فقرات، جراحی ستون فقرات و
فتق دیسک کاربرد داشته و ستون فقرات را از طرفین بی حرکت کرده و جلوی
راست شدن آن را می گیرد.
کرست های کمری
lumbosacral corset
در کمر درد، شکستگی های مهره ای و بیماری های پیشرونده دیسک مهره،
ناحیه کمری و خاجی را در تمام جهات بصورت ضعیف کنترل
می کند
کرست های سینه ای کمریthoracolumbo sacral corset
در شکستگی های ستون فقرات، کایفوز(قوز) خفیف و جهت ساپورت پاسچر در
ناحیه سینه ای و کمری ستون فقرات به صورت ضعیف عمل می کند
TLSO(thoracolumbo sacral orthosis)
بریس های تمام تنه جهت ساپورت ناحیه سینه ای و کمری در تمام جهات حرکتی
در بی ثباتی ها، تخریب های دیسک مهره، شکستگی ها، کمردرد، فتق دیسک،
آرتروز، قوز و جراحی می باشد.
Milwaukee brace
بریس مناسب برای درمان انواع خفیف تا شدید اسکولیوز در سطوح مختلف ستون
فقرات بخصوص ناحیه سینه ای فوقانی می باشد. این بریس با قابلیت کنترل و
اصلاح اسکولیوز تا حدود زیادی در موارد شدید این اختلال نیاز به درمان
جراحي را مرتفع یا آن را به تاخیر می اندازد.
TLSO(thoracolumbo sacral orthosis)
بریس های تمام تنه جهت ساپورت ناحیه سینه ای و کمری در تمام جهات حرکتی
در بی ثباتی ها، تخریب های دیسک مهره، شکستگی ها، کمردرد، فتق دیسک،
آرتروز، قوز و جراحی می باشد.
Boston brace
بریس مناسب برای درمان اسکولیوز در سطوح مختلف ستون فقرات بجز ناحیه
سینه ای فوقانی می باشد . این بریس همچنین برای درمان کایفوز یا قوز
پشتی در ناحیه سینه ای و لوردوز یا گودی کمر بکار رفته و از طریق
افزایش فشار به عضلات شکم گودی کمر را کاهش می دهد.
آموزش به بيمار
نحوه مراقبت از بریس:
هر روز و هر روز، هر روز بریس خود را با آب و صابون رقیق به صورت دستی
بشویید و اجازه دهید که در معرض هوا خشک شود.
یکبار در هفته بریس خود را با الکل تمیز و خشک کنید.
اجزای بریس خود را به صورت منظم چک کنید. هرگاه علائم اولیه پوسیدگی را
مشاهده کردید که فکر می کنید عملکرد بریس شما را متاثر خواهد کرد حتماً
پزشک خود را در جریان بگذارید.
همیشه یک زیرپوش یا تی شرت 100% کتان زیر بریس خود بپوشید.
مراقبت ویژه از پوست
هر روز استحمام کرده و دوش بگیرید.
به درد در نقاطی که تحت فشار بریس می باشند توجه ویژه ای داشته باشید.
با در آوردن بریس قرمزی پوست بایستی در طی 30دقیقه ناپدید شود اگر بیش
از این طول کشید نیاز است تا بریستان را مجدداً تنظیم کنید. همیشه یک تی شرت 100% کتان بدون درز بپوشید (بهتر است تی شرت تمام
سطح زیر بریس را بپوشاند)
تا جایی که امکان دارد بریس خود را محکم ببندید اگر شل باشد امکان
آسیب زدن به پوست افزایش می یابد.
اگر با مشکلات پوستی نظیر پوسته پوسته شدن روبرو شدید پوشیدن بریس را
تا بهبودی کامل به تعویق بیاندازید
اگر احساس کردید که نقاطی از پوست شما تیره تر از باقی نقاط می شود
نگران نباشید، این طبیعی است و زمانی که درمان بریسی شما پایان پذیرد
این نقاط تیره ناپید خواهند شد.
تهویه مناسب پوست را در شرایط بهتری قرار خواهد داد، گرما و رطوبت، خشک
و خنک نگاه داشتن پوست را مشکل می کند.
پروتز:
پروتز یا اندام مصنوعی به وسیله گفته می شود که جایگزین عضو از دست
رفته فرد می گردد. مانند پای مصنوعی، دست مصنوعی، گوش مصنوعی ؛ و...
باید این نکته را درنظر داشت که پروتزها به دو دسته خارج از بدن (
مانند پای مصنوعی و دست مصنوعی ) و داخل بدن ( مانند مفصل ران یا مفصل
زانو ) تقسیم می گردند که هر دو با نام پروتز یاد می شود.
Cervical collar
برای تامین انواع محدودیت های حرکتی در ستون فقرات ناحیه گردنی در
بیماری هایی نظیر آرتروز گردن(osteoarthritis) یا فتق دیسک گردنی( disc
herniation) یا پرولاپس دیسک بین مهره ای کاربرد داشته و بسته به درجه
بی حرکتی مورد نیاز در انواع مختلف کولار سخت، نیمه سخت، نرم و کولار
فیلادلفیا موجودند.
بر اساس مواد ساختاری:
Soft
semi Rigid
Rigid
بر اساس ناحیه:
فقط گردن
چانه و اکسیپوت و توراسیک فوقانی
در قدام چانه و در خلف تا محدوده انتهای دنده ها امتداد دارد.
مراقبت ها:
کولار گردنی توسط دو تکنسین یا امدادگر بسته می شود.
سر در وضعیت خنثی باشد.
گردنبندها و گوشواره های بزرگ را قبل از گذاشتن کولار بردارید.
موهای بیمار را از زیر کولار خارج کنید.
اندازه کولار از انتهای چانه تا انتهای شانه می باشد.
گردن بیمار را قبلاً بررسي کنيد زيرا بعد از گذاشتن قادر به ديدن يا
لمس پشت گردن نيستيد.
پس از بستن کولار گردني نيز با دست تا وقتي بيمار روي لانگ بک بورد در
وضعيت ثابت قرار گيرد.
ضروري است به بیمار آموزش داده شود که :
- بیشتر از 30 دقیقه در وضعیت نشسته یا ایستاده باقی نماند.
- از خم کردن، کشیدن، چرخاندن و کج کردن گردن خودداري نماید.
- از رانندگی به مدت طولانی اجتناب نماید.
- از خوابیدن در وضعیت دمر یا استفاده از بالش بلند (حتی الامکان بالش)
خودداري نماید و خمیدگی گردن راهنگام استراحت به حداقل برساندو سر را
در وضعیتی قرار دهد که به طرفین متمایل نباشد.
- از بلند کردن اشیاء سنگین خودداري کند بالا رفتن از پله، رانندگی،
فعالیت ها براساس دستورات پزشک رعایت شود.
- روش هاي آرام سازي و کاهش استرس را تمرین نماید.
- خانم ها از کفش هاي پاشنه کوتاه استفاده کنند.
- هنگام نگاه کردن به اطراف سر را به طرفین خم نکند بلکه تمام بدن را
به سمت مورد نیاز بچرخاند و درنهایت از گردن بند طبی خود مراقبت به
عمل آورد.
-انجمن علمی ارتز و پروتز ایران
-انجمن مهندسی توانبخشی
-کاربرد بالینی ارتز و پروتز تالیف دکتر ذبیح اله حسن زاده
|
