راههای شناخت روان ناهنجار

www.isaarsci.ir

احتمالا" سالها طول خواهد کشيد که انسانها بتوانند بيماری های روانی شان را مثل يک سرماخوردگی ساده برای ديگران تعريف کنند؛ دردناک است وقتی می بينيم و می شنويم که خيلی ها حاضرند تباه شوند و از لبه پرتگاه سقوط کنند. اما حاضر نيستند بپذيرند ذهن و روانشان آسيب ديده و بايد به فکر مرمت باشند. شايد يکی از ارزشمندترين کارهای انسان در آينده عادی سازی بيماری های روانی باشد، مادامی که بيماری های روانی به عنوان پديده های عادی به رسميت شناخته نشوند، رشد اين بيماری ها سريع و قارچی خواهد بود. مهار بيماری های روانی معطوف به اگاهی جمعی است. آن هم نه آگاهی های سطحی و تعارفی، بلکه معرفتی که تا مغز استخوان نفوذ کند.

اما دکتر احمد جليلی، رئيس انجمن علمی روانپزشکان ايران و مولف کتاب " شناخت بيماری های روانی " کوشيده است به زبان ساده موضوع بيماری های روانی را به بحث بگذارد، آنچه در ادامه می آيد خلاصه ای از مباحث اين کتاب است.

• بيمار روانی کيست ؟

مولف در مقدمه کتاب با بيان اين که تشخيص اختلال روانی به آسانی ممکن نيست، تفاوت معيارهای تشخيص اين بيماری ها در جوامع و زمانهای مختلف را گوشزد می کند و معتقد است هر گاه شخصی احساس کند زندگی از نظر احساسی  و هيجاني ، آن طور كه مطابق ميل اوست نمي گذرد و احساس ناراحتي  كند و اطرافيان فرد متوجه شوند او از نظر رفتاری از معيارهای طبيعی جامعه خارج شده در اين حالت " شايد " بتوانيم بگوييم فرد دچار اختلال روانی شده است، ضمن اينکه اختلال خواب، اختلال اشتها و اختلال انرژی نشانه های مشترکی از اختلالات روانی هستند.

• جامعه انگ می زند

همانطور که انتظار می رود و در کتاب نيز به آن اشاره می شود يکی از مشکلات عمده بيماران روانی، انگ زدن جامعه به آنهاست. يکی از دلايل عمده عدم مراجعه به موقع برای درمان بيماران، باورهای باطلی است که در باره مفهوم بيماری روانی در ذهن مردم ايجاد شده است.

• نخبگان و بيماری های روانی

مولف برای عادی سازی ذهن مخاطب در باره بيماری های روانی مثالی از نخبگان علمی و فرهنگی می زند؛ پروفسور جان نش، برنده جايزه نوبل ادبيات ( 1960 ) که مبتلا به اسکيزوفرنی بود.

• نشانه ها

به اعتقاد نويسنده، نشانه های بيماری روانی را از سه زاويه " عينی " (ديگران ) ، " ذهنی ، ( فرد )  و " روانپزشک " می توان بررسی کرد . در بخشی از کتاب به اين سئوال که " چند نشانه برای تشخيص بيماری معينی کفايت می کند؟ " پرداخته می شود: " اگر کسی يک روز احساس افسردگی کرد نمی توان گفت به بيماری افسردگی دچار شده، مگر اين که دو هفته به طور مداوم يک دسته از علائم افسردگی ( کاهش علاقه ها، کاهش وزن، اختلال خواب، بی قراری و .... ) را نشان دهد.

• اعتراف

در بخش ديگری از کتاب " شناخت بيماری های روانی " به اين واقعيت تلخ اشاره می شود که بيماری های روانی در جامعه پزشکی ما به درستی شناخته نشده اند: " در جامعه پزشکی فکر می کنند روانی کسی است که حتما" اختلال عمده ای در رفتارش ديده شود. اما اکثر بيماران روانی موقع مراجعه از نظر شکايت تفاوتی با بيماران جسمی ندارند، از نظر ظاهر و باطن هم تفاوت چشمگيری ندارند. "

• اختلال شخصيت

به زعم نويسنده " اختلال شخصيت " زمانی پيش می آيد که فرد به هر علتی توان انطباق خود را با محيط از دست می دهد و يا به اندازه کافی توانايی ندارد تا هماهنگی لازم را ميان رويدادها و عواطف و رفتار خودش به وجود آورد. از طرفی اختلالات شخصيتي از نوجوانی شروع می شوند و شکل می گيرند و اغلب در تمامی عمر با شخص همراه هستند. اين نابهنجاری ها زندگی شخص را رنگ آميزی می کنند. معمولا" درمان اين حالات دشوار است و زمان درمان طولانی و همين طور دارو درمانی دراز مدت را طلب می کند.

مهمترين اختلال های شخصيت عبارتند از : اختلال شخصيت پارانوئيد، نمايشی ، اسکيزوتايپال ( خرافه پرست ) ، اسکيزوئيد ( گوشه گير ) ، مرضی، خودشيفته، وسواسی و ضداجتماعی و ...

• عوامل زمينه ساز، آشکارساز و تداوم بخش 

وراثت، پرورش جنين،تولد، دوران کودکی و مجموعه حوادث و رويدادها از عوامل زمينه ساز بيماری های روانی هستند و رويدادهای مهم زندگی (امتحان ، طلاق، اختلافات خانوادگی ، مشکلات مالی ، مرگ عزيزان و..) عوامل آشکار ساز در بيماری های روانی به شمار می روند.

دکتر جليلی عوامل تداوم بخش را با مثالی توضيح می دهد. يک ورشکسته مالی که دچار افسردگی شده، از طرفی چک های برگشتی، اخطاريه های دادگاه، سفته های پرداخت نشده، مراجعه پی در پی و سخت گيرانه طلبکارها بر دامنه بيماری و تداوم آن می افزايد.

• تربيت والدين و بيماری های روانی

تجربه های کودکی و نوجوانی و بلوغ، عوامل موثر در سلامت روان يک فرد است، از طرفی برای شکل گيری " من " و " من برتر " شخصيت کودک بايستی والدين از بايدها و نبايدها استفاده کنند نه اين که " بچه بايد آزاد باشد و گر نه عقده ای بار می آيد . "

در اين کتاب از شيوه تربيتی آزاد در آمريکا نام برده می شود که اختلالات روانشناسی ، جامعه شناسی و وقوع جرم را پيش کشيد، به گونه ای که اسپاک، تئوريسين اين نظريه اعتراف کرد نظريه و توصيه اش غلط بوده است.

مسئله مهمی که در اين بخش به آن پرداخته می شود اين است که " آمريت پدر و مادر نبايد حذف شود .... از طرفی حتی اگر والدين توان برآورده کردن خواسته های فرزندان شان را داشته باشند جامعه چنين اجازه ای به او نمی دهد. " اشاره نويسنده به بی حد و حصار بودن خواسته ها در شيوه تربيتی است اما زمانی که نوجوان يا جوان به تدريج وارد مناسبات اجتماعی می شود و احساس می کند ديگر نمی تواند فرمانروای مطلق خواسته هايش باشد آن وقت است که دچار بيماری های روانی، اختلالهای اجتماعی و خطاکاری می شود.

• بيماری روانی به طبقه خاصی تعلق دارد؟

دکتر جليلی با طرح دو نظريه "طبقه اجتماعی در ايجاد بيماری های روانی موثر است " و " بيماری های روانی باعث تغيير در طبقه شخص می شود" معتقد است؛ فشارهای روانی در طبقه فرودست ها و بالادست ها مشترک است اما شکل اين فشارها متفاوت است، به اين صورت که در حلقه محروم، مشکلات اقتصادی و مالی مردم را زير فشار قرار می دهد اما در طبقه مرفه، بی دردی و ناپروردگی، عامل بيماری است؛ " طبيعتا" غم نان در طبقه مرفه نيست ولی حمايت های افراطی در دوران کودکی خود يک عامل بيماری زا در ميان افراد مرفه جامعه است.... در طبقه فرادست بی اشتهايی روانی بيشتر رواج دارد ولی در طبقه فرودست مردم به دنبال يافتن چيزی هستند تا آن را ببلعند تا از پا نيفتند. "

• رابطه جنسيت و بيماری های روانی

از ديدگاه مولف زن ها به خاطر تفاوتهای بيولوژيکی ، فيزيولوژيکی، تفاوت هورمون ها، بارداری، زايمان ( عاملی که می تواند بيماری های پنهان زنان را آشکار کند ) و عادات ماهانه نسبت به مردها بيشتر به برخی بيماری های روانی مبتلا می شوند اما عوامل ديگری هم وجود دارد:  " در جوامع مردم سالار، سنت ها، عادات و قوانين به نحوی تنظيم شده يا می شود که معمولا" زنان را از نظر حقوقی يا عاطفی به مقدار زيادی در تنگنا و فشارهای روانی قرار می دهد. "

• جدی گرفتن احتمال خودکشی

داستان مستند عبرت انگيزی که مولف بيان می کند در ارتباط با آن دسته از خودکشی هايی است که با هدف جلب توجه و زير فشار قرار دادن اطرافيان برای رسيدن به خواسته ها انجام می شود و يادآوری اين نکته که هميشه اين نوع خودکشی ها ختم به خير نمی شود؛

" خانمی با شوهرش مشکل داشت و سعی می کرد با تهديد به خودکشی شوهرش را تحت فشار قرار دهد. شوهر هر روز ساعت 5 بعدازظهر از سرکار به خانه برمی گشت، اين طور که حدس زده اند اين خانم حوالی ساعت 4 بعدازظهر مقداری قرص خورده بود شايد به اين خيال که شوهرش يک ساعت ديگر می آيد و او را خواب آلوده می بيند و او را به اورژانس بيمارستان می رساند و مانند يکی دو مورد قبلی دل و روده اش را شست و شو می دهد و سرانجام کار به خير و خوشی تمام می شود و شوهر و اطرافيان تحت فشار قرار می گيرند ولی از قضا آن روز برای شوهر مشکلی پيش می آيد و تا ساعت 9 شب به خانه برنمی گردد آن روزها تلفن همراه وجود نداشت تا همسرش را در جريان قرار دهد. شوهر دير وقت به خانه می رسد و زن را بيهوش و کف بر لب آورده  می بيند. او را به بيمارستان می برد ولی ديگر دير شده بود و کار از کار گذشته بود. "

• درمان بيماری های روانی :

به زعم مولف، تحمل، صبر و حوصله کليدهای درمانی بيماری های روانی هستند. مهمترين شيوه های درمانی، دارو درمانی، رفتار درمانی، مددکاری اجتماعی ، شوک درمانی و رفع مشکلات فرد در جامعه است. از سويی هيچ کدام از شيوه های درمان نبايد شيوه ديگری را در سايه قرار دهد و مثلا" تصور کرد دارو بد است و فقط با گفت و گو مي توان درمان شد.

مولف نسبت به شوک درمانی نيز جبهه نمی گيرد: " شوک درمانی يکی از قديمی ترين و موثرترين شيوه های درمان است. بايد گفت شوک درمانی به ناحق بدنام شده است. در اين روش جريان تخفيف يافته و هدايت شده الکتريسيته را از مغز بيماری در حالت بيهوشی عبور می دهند. در فرآيند عبور الکتريسيته در مغز فعل و انفعالاتی صورت        می گيرد که اختلالات عمده روانی را در فرد درمان می کند، چگونگی جريان کنش و واکنش ها هنوز برای ما دقيقا" شناخته شده نيست ولی نتيجه رضايت بخش و مفيد است. "

 فشارهای روانی در طبقه فرودست و بالادست مشترک است اما شکل اين فشارها متفاوت است، به اين صورت که در حلقه محروم، مشکلات اقتصادی و مالی مردم را زير فشار قرار می دهد اما در طبقه مرفه، بی دردی و ناپروردگی عامل بيماری است.

 

******

 

منبع: مقاله  " راههای شناخت روان ناهنجار " - تهيه كننده : حسن فرامرزی- روزنامه ايران - شماره 3874- بخش اجتماعی - شنبه 11 اسفند ماه 1386

بازگشت به صفحه اصلی  

براي اطلاع از به روز رساني سايت  مشترك  شويد