هدف از مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر گروه درمانی کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه بر رضایت از زندگی و شادکامی نوجوانان آسیب نخاعی در شهر اصفهان ، بهار 1392 بوده است. پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پیش آزمون ،پس آزمون و آزمون پیگیری با گروه آزمایش و گواه است. جامعه شامل نوجوانان آسیب نخاعی ثبت شده در انجمن آسیب نخاعی شهر اصفهان و با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده است. 30 نفربه طور تصادفی گروه آزمون و کنترل قرارگرفتند. ابزار پژوهش برای سنجش شادکامی ،پرسشنامه شادکامی آکسفورد و برای سنجش رضایت زندگی پرسشنامه رضایت زندگی داینر مورد استفاده قرار گرفت ، گروه آزمون به مدت 10 هفته (60 دقیقه ) تحت مداخله گروه درمانی مبتنی بر کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه قرار گرفت ، نتایج بدست آمده در پیش آزمون و پس آزمون و آزمون پیگیری یک ماهه با استفاده از روش های آمار توصیفی و کواریانس نشان داد که کیفیت زندگی گروهی مبتنی بر فناوری رایانه به طور معنادار (P <0.05) در افزایش میزان رضایت زندگی و شادکامی نوجوانان آسیب نخاعی نوجوان موثر بوده است .

واژگان کلیدی : شادکامی،رضایت از زندگی،کیفیت زندگی درمانی ،آسیب نخاعی نوجوانان، مبتنی بر رایانه
 

اگرچه قدمت نظریه های موجود در مورد شادکامی به دوران یونان باستان می رسد اما پژوهش های علمی در این مورد در قرن بیستم میلادی شکل گرفت ( داینر ، سلیگمن ، 2003) .

قسمت اعظم این پژوهش ها در 1960 با پیدایش و ظهور نهضت های اجتماعی در آمریکا  آغاز شد که در این نهضت ها رهبران حکومتی و پژوهشگران در جامعه شناسی و اقتصاد به جستجوی شاخصه های اجتماعی سلامت روان یا سلامت ذهن و شادمانی فردی شهروندان پرداختند (سلیگمن، 2003) .

كيفيت زندگي مطلوب، همواره آرزوي بشر بوده و هست. در ابتدا رفاه و طول عمر بيشتر، معني كيفيت زندگي بهتر را داشت(هورنای ، 1982) . اما امروزه كيفيت زندگي در نقطه مقابل كميت، قرار گرفته و با توجه به ابعاد گسترده سلامتي، تعريف ميشود و منظور از آن سال هايي از عمر است كه همراه با رضايت، شادماني و لذت بخشي باشد(قاسمی ،کجباف و ربیعی، 1389).

 در تعریف شادکامی به سه بعد توجه می شود ، رضایت زندگی حداکثر عاطفه مثبت ، حداقل عاطفه منفی(داینر ، اوشی ، لوکاس ، 2003 ) بر همين اساس روان شناسان مثبت گرا با يك رويكرد كل نگر در مقابل رويكرد تشخيصي آماري انجمن روان پزشكي آمريكا، يك نظام طبقه بندي جديد به نام نيرومنديهاي منش را در شش حيطه، جهت شناسايي و طبقه بندي توانمندي هايي كه بر خلاف بيماري عمل مي كنند، مشخص كرده اند و بر اساس آن رويكردهاي مداخله اي متعددي را بنا نهاده اند و معتقدند كه به جاي تأكيد صرف بر آسيب شناسي، بايد به دنبال فهم كامل گستره تجارب انسان از كمبود، رنج، بيماري تا شكوفايي، بهزيستي و شادماني باشيم .

زيرا روان شناسي تنها تمركز بر بيماري ها و درمان هم تنها متمركز بر ضعف ها نمي باشد. (قاسمی ،کجباف و ربیعی، 1389).بر اين اساس گروه درماني مبتني بر كيفيت زندگي درماني جديد در حوزه روان شناسي مثبت است كه با هدف ايجاد بهزيستي ذهني ، ارتقاء رضايت از زندگي و درمان اختلات رواني در بافت زندگي تدوين شده است.

اين درمان ازتركيب رويكرد شناختي آرون تي بك درحوزه باليني،تئوري فعاليت سكزيت ميهالي با روان شناسي مثبت سليگمن ، توسط مایکل بی فريش در سال 2006طراحي شده است.

گروه هاي هدف آن علاوه بر كساني كه داراي اختلالاتي نظير افسردگي ميباشند، افراد سالمي هستند كه مي خواهند ميزان بهزيستي و سلامت رواني ودر كل كيفيت زندگي بالاتري را تجربه كنند(فریش، 2006).

درمان بهبود کیفیت زندگی با ترکیب رویکرد شناختی رفتاری آرون تی بک، روانشناسی مثبت به همراه استعاره ،آموزش آرمیدگی و مراقبه (مشاوره مبتنی بر بهبودکیفیت زندگی) را درشانزده حیطه برای گروه های بالینی و غیر بالینی ارائه می دهد.

 فریش معتقد است که این درمان مانند رواندرمانی های مثبت به دنبال مطالعه و ارتقاء شادی و بهزیستی انسانها از طریق کشف توانمند وکیفیت زندگی برتر است.

هدف کیفیت زندگی درمانی عبارت است از افزایش خود مراقبتی حرفه ایی یا غنای درونی و پیشگیری ازفرسودگی(پاداش ،فاتحی زاده و عابدی، 1390) کیفیت زندگی سعی می کند جدیدترین پژوهشها نظریه های روان شناسی مثبت را به شکل موثر انسجام بخشیده ومورد استفاده قراردهد.

این روش از رویکرد رضایت از زندگی حمایت میکند .در این رویکرد اصول و مهارتهایی برای کمک به مراجعین درحال شناخت، دنبال کردن و براوردن نیازها اهداف و آرزوها در حوزه های مهم و با ارزش زندگی آموزش داده می شود .حیطه های ارائه شده در این رویکرد عبارتند از:

1- بهداشت و سلامت جسمی 2-عزت نفس 3- اهداف وارزش ها 4-کار 5- پول 6- بازی 7- یادگیری 8- خلاقیت 9- کمک به دیگران 10- عشق 11-دوستان12 - فرزندان 13-خانه وهمسایه 14- جامعه 15-همسر 16-زندگی به طورکلی (فریش، 2006).

در نظریه ی کیفیت زندگی ، مفهوم رضایت از زندگی به ارزیابی ذهنی ما از میزان براورده شدن مهمترین نیاز ها ، اهداف و آرزوهای ما اشاره دارد . بنابراین تصور و ادراک فاصله بین آنچه داریم و آنچه می خواهیم در زمینه های ارزشمند زندگی داشته باشیم تعیین کننده ی سطح رضایت یا نارضایتی از زندگی می باشد (اید ، لارسون، 2008).

درمان مبتنی بر کیفیت زندکی که هدف اصلی آن ایجاد شادکامی و رضایت از زندگی می باشد . بر اساس یک الگوی پنج بعدی تدوین گردیده است(عابدی، 1389) .این پنج مفهوم که به اختصار کاسیو نامیده می شود عبارتند از 1-شرایط زندگی ،2- نگرش ها 3-استاندارد هایی که برای خودمان تعریف کرده ایم4-ارزش ها ،5-رضایت کلی از زندگی . این الگو با تغییر این پنج ریشه به مراجعین کمک می کند رضایت و شادمانی خود را افزایش دهند . همچنین این روش به ارائه اصول جهت افزایش شادی می پردازد . این اصول از مفاهیم نگرش ها ، مهارتها ،نقاط قوت و طرحواره ها یا باورهای مثبت تشکبل می دهد که به بهبود شادمانی و رضایتمندی پایدار از زندگی کمک می کند.

کاسیو پنج مفهوم برای ایجاد رضایت در این حوزه هاست که بر اساس ایجاد رضایت مندی بین فاصله موجود بین آنچه شخص می خواهد و آنچه که دارد ، باعث بالا بردن کیفیت زندگی می شود (فریش2006، ترجمه خمسه ،1390).
 

در دنیای امروز بهبود کیفیت زندگی در افراد ناتوان جسمی به عنوان یک هدف بازتوانی مطرح شده است. ازجمله این افراد ناتوان جسمی ،معلولین ضایعات نخاعی هستند که اغلب درسنین پایین یا میانی عمر خود دچار این معلولیت شده اند . به دلیل استفاده روز افزون از اتوموبیل و بالارفتن آمار تصادفات و نیز جنگ ها، سالانه بسیاری از افراد دچار ضایعات نخاعی مختلف می شوند(پارک و پارک، 1995).معلول ضایعه نخاعی به فردی اطلاق می شود كه به هر علتی اعم از تروما یا ضربه، بیماری های مادرزادی، بیمارهای عفونی، تومور مغزی یا سرطان، بیماری های مغزی و عروقی و یا دیگر آسیب ها، نخاع از زیرمنطقه بصل النخاع تا ناحیه انتهای شبكه دم اسبی كه توسط ستون فقرات محافظت میشوند دچار آسیب شده و مقدار ضایعه آن از قسمتی تا قطع کامل و یا له شدگی و تغییرات استحاله ی باشد كه نتیجه آن ایجادعوارض حركتی وحسی یك یا چند اندام و تنه است (کندی،اسمیتسون والفیتسروم، 2011).

نوجوانی گذر از دوران کودکی به بزرگسالی است(عرب گل، 1389).این دوره از دو نظر دارای اهمیت است، یکی، تغییرات طبیعی و نرمال و دیگری تغیرات غیر طبیعی و آسیب زایی که در این دوره رخ می دهد (مارتین، دایتر ،لاتیمیر، 2003).

وجود یک بیماری مزمن یا مانع می تواند نوجوان را در عبور موفقیت آمیز از این دوره دچار چالش های مضاعف کند ، وقوع مشکلات روانی در نوجوانان آسیب نخاعی در مقایسه با نوجوانان سالم بیشتر است(هلمیش،وستبروک،آستین،کارمر و دوینسکی، 2010).

ضایعات نخاعی علاوه بر ایجاد آسیب های جسمی وسیع و مختلف ، در فعالیت های روزمره شخص آسیب دیده نیز تاثیرات متعددی بر جای می گذارد .جدای از مشکلات فیزیولوژیکی چون(آتروفی اندام های تحتانی )ناتوانی در حرکت و جابجایی و به تبع آن ایجاد و گسترش زخم بستر در نواحی ایی چون نشیمنگاه و رانها که شخص آسیب دیده مخصوصا درسالهای ابتدایی بعد از آسیب دچارمی شود .

اختلالاتی چون افسردگی ،اضطراب، و مشکلاتی نظیر، نا امیدی در نیل به اهداف، عدم برقراری یا ارتباط نادرست با اطرافیان، وابستگی بیش از حد به اطرافیان وغیره ازآسیبهای روانی است که به دنبال مشکلات جسمی برای این افراد ایجاد می گردد (شاهنده، وامقی ،حاتمی زاده و کاظم نژاد، 1383).

محدودیت های حرکتی و عدم توانایی کافی در جابجایی از مشکلات عدیده افراد دارای ضایعات نخاعی بشمار می رود)فان، کارلس،بامباردیر،دنیس ،2012).در مجموعه مشکلات و بیماریهای روانی ، انواع اختلالات افسردگی از اهمیت خاصی برخوردار هستند .48درصد افراد با انواع آسیب های نخاعی ، به انواع افسردگی ها نیز مبتلا هستند (به پژوه ، جهانگیری و زهراکار، 1389).

در بررسی های مختلفی که بر روی کیفیت زندگی بیماران آسیب نخاعی انجام شده است ، این بیماران در مقایسه با افرد سالم از لحاظ عضوی کیفیت زندگی و شادکامی پایین تری را گزارش کرده اند (شاهنده ،وامقی و حاتمی زاده ،1383) . شادکامی اینگونه تعریف می شود : مقدار ارزش مثبتی که شخص برای خودش قائل است (وین هووین 1998 به نقل از علی پور و آگاه هریس، 1386) این سازه دو جنبه دارد ، یکی جنبه عاطفی که نمایانگر تجربه هیجانی شادی و سرخوشی و سایر هیجان های مثبت هستندو دیگری ارزیابی شناخت و رضایت از قلمرو های زندگی که بیانگر شادکامی و بهزیستی روانی است( آندروز و مک کتل ،2001، به نقل از علی پور و آگاه هریس ،1386) با توجه به اینکه آموزش ، توانبخشی و درمان به این دسته بیماران یکی از جنبه های زمان بر و تکرار شونده در خدمات مراقبتی می باشد .(کولرز ،ولتر واسپاون، 2007)شناسایی موانع آموزش نقش مهمی در ارتقاء برنامه های آموزشی ،توانبخشی و درمانی دارد.

مطالعه عزیز نژاد و همکاران نشان داد مهمترین موانع آموزش به این دسته از بیمارن از دیدگاه متولیان امر آموزش عدم تناسب تعداد بیماران با امکانات آموزشی و نیز عدم وجود محیط مناسب و لازم با توجه به محدودیت های حرکتی این دسته بیماران است (عزیز نژاد ،حسینی و بیژنی، 1389)از این رو محققین و صاحبنظران امور آموزشی و درمانی در پی یافتن راه هایی برای ارائه موثر تر برنامه های آموزشی به بیماران و نه فقط بصورت چهره به چهره و یا به شیوه های مختلف دیگر مانند صفحات چاپی ،کاغذی هستند .امروزه با گسترش فناوری های رایانه ایی ، برنامه های آموزشی طراحی شده با رایانه که برنامه های آموزشی مبتنی بر رایانه نامید می شوند در جامعه رواج پیدا کرده اند و برای ارائه تمام یا قسمت اعظم یک مطلب خاص از آنها استفاده می شود (استوپ ، ریت، 2004 ).

مزایای ارائه مطالب با کمک رایانه و فناوری رایانه ایی عبارست از محدود نبودن آن به زمان و مکان خاص ،حفظ بهتر اطلاعات ، توانایی چند رسانه ایی ،امکان دسترسی بیشتر و سریع تر، ارائه همسان دروس و مطالب ،همچنین فراهم کردن دسترسی کارامد و به موقع محتوایی و یادگیری بیشتر افراد تحت آموزش در مقایسه با آموزش های سنتی، از سوی دیگر مشخص شده است که نوجوانان نسبت به دیگرگروه های سنی بیشترین میزان استفاده از رایانه و اینترنت و فناوری های مرتبط به آن را دارند(وجدانی، الحانی و کرمانشاهی،1390).

با این حال شواهد زیادی از قابلیت ها و فواید بسته های آموزشی مبتنی بر رایانه به دلیل بررسی و مطالعات اندک در مورد آن وجود ندارد .بنابراین برای استفاده کامل از قابلیت های فناوری اطلاعات در آموزش و درمان هنوز راه زیادی در پیش است و پژوهش های مرتبط نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه را پیشنهاد داده اند (وجدانی ، الحانی،1390)با توجه به این موضوع استفاده از فناوری های روز چون رایانه می تواند راه حل مناسبی برای آموزش درمان و توانبخشی موثر تر و در دسترس تر این دسته از بیماران باشد (استوپ ، ریت،2004) میزان استفاده از رایانه در بین بیماران آسیب نخاعی زیر 18سال بیشتر از رده های دیگر سنی است ( گودمن ، ویلیامز و هولیهان، 2008).در همین راستا استفاده از فناوری رایانه ، راه حل مناسبی برای جبران محدودیت های حرکتی در شرکت در کلاسهای آموزش و درمانی در این دسته از بیماران است .

بر همین اساس در این پژوهش تلاش می شود تا روش درمانی بهبود کیفیت زندگی با استفاده از فناوری رایانه بر روی این دسته از افراد اجرا و اثر بخشی آن در افزایش شادکامی و رضایت زندگی آنان مورد بررسی قرار گیرد. لذا این سوال مطرح می گردد که آیا استفاده از درمان بهبود کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه موجب افزایش شادکامی و رضایت زندگی آسیب دیدگان نخاعی نوجوان خواهد شد ؟

پژوهش حاضر از نوع شبه آزمايشي باطرح پيش آزمون-پس آزمون و پیگیری یک ماهه با گروه آزمایشی و گروه گواه می باشد .

جامعه آماری این پژوهش شامل نوجوانان 15 تا 25 سال آسیب نخاعی در شهر اصفهان که نامشان تا بهار 1392 در انجمن آسیب نخاعی شهرستان اصفهان ثبت شده است می باشد . حجم نمونه با توجه نوع پژوهش که شبه آزمایشی با گروه کنترل است ، برای هر گروه گواه و آزمون 15 نفر تعیین شده است. از روش نمونه گیری داوطلبانه استفاده شده است .برای گماردن در گروه های گواه و آزمایش به به میانگین سنی داوطلبان توجه شده است. میانگین سنی شرکت کنندگان در گروه آزمون و کنترل نزدیک به هم و حدود 18.4 سال می باشد. و داوطلبان زیر 15 سال و بالای 25 سال و نیز کسانی که آشنایی حداقل را برای کار با رایانه نداشته اند ازگروه آزمون وگواه حذف شده اند .

1- پرسشنامه رضایت از زندگی (SWLS) این آزمون توسط داینر و همکاران (1985) طراحی شده است. آزمون SWLS برای اندازه کیری قضاوت کلی فرد از رضایت زندکی که به طور نظری بر اساس مقایسه ی شرایط زندگی با استاندارد های از پیش تعیین شده پیش بینی می شود طراحی شده است از آنجایی که افراد مختلف ممکن است ایده های مختلفی در مود ترکیبات یک زندگی خوب داشته باشند ، SWLS برای اندازه گیری رضایت از زندگی کلی افراد طراحی شده است این مقیاس جنبه ی مثبت تجارب فرد را بجای تمرکز بر هیجان های منفی اندازه می گیرد، این مقیاس در ابتدا 48 سوال بود که بعد از تحلیل عاملی بخاطر شباهت معنایی بین سوالات سوال به 5 سوال کاهش یافت ، مقیاس پاسخگویی به این سوالات بر اساس مقیاس لیکرت 7 درجه ایی از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم تشکیل شده است . مرور اخیر در نمایه ی نقل قول اجتماعی نشان می دهد که این مقیاس در بیش از 4000 مطالعه مورد استفاده قرار گرفته است ( جوانی ، به نقل از شیخی ، هومن ، احدی ، سپاه منصور 1390) از جمله برزیل (جوانی 2009) کانادا ( بلایز و فورد ،1989) چین ( ایی ،2007 ). علاوه بر این آزمون رضایت از زندگی در بین گروه های مختلف مورد استفاده قرار کرفته است (پونز 2000) .ضرایب هماهنگی این آزمون بطور هماهنگی بین 79/0 تا 89/0 گزارش شده است ( داینر 1989) . در تحقیقات انجام شده اعتبار همگرا و واگرای این آزمون در حد مناسبی گزارش شده است .

به طوری که نمره های آن با نمره های سایر ابزار های اندازه گیری بهزیستی ارتباط مثبت و معناداری داشته است (داینر 1985، لوکاس، 1996) .

ضریب همبستگی و روانی درونی این پرسشنامه توسط هومن و همکاران در سال 1389 در بین دانشجویان استان تهران با ضریب الفبای کرونباخ به ترتیب68و 84گزارش شده است(شیخی ،هومن، احدی ،1389). تقربی، شریفی و سوکی در سال 1387 ضریب همبستگی و روایی این آزمون را ببا ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 70/0 و 78/0 گزارش دادند ( تقربی ، سوکی ، شریفی 1387) .بیانی محمد کوچکی و گودرزی در سال 1386 اعتبار آزمون را با ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 73/0 و69/0 گزارش نمودند. (بیانی ، محمد کوچکی ، گودرزی ،1386) . دراین پژوهش اعتبار و پایایی این آزمون با ضریب آلفای کرونباخ ، ترتیب 73/0 و 77/0 گزارش می شود .

2: پرسشنامه شادماني آكسفورد : اين پرسش‌نامه توسط آرگايل در سال 1989تهيه شده است، که شامل 29سوال و داراي چهار گزينه ای مي‌باشد که از زياد تا خيلي کم تنظيم شده است. نمره هر آزمودني بين 0 تا 126 قرار مي‌گيرد. آرگايل پس از رايزني با بک (که آزمون افسردگی را تهیه نموده است) بر آن شد که جمله‌هاي مقياس بک را معکوس کند، پس از انجام اين کار 11 ماده ديگر به مقياس افسردگي 21 سوالي بک افزود تا ساير جنبه‌هاي شادماني را در بر گيرد پس از آن از فرم 32 سوالي 3 سوال خذف شد و فرم 29 سوالي به‌دست آمد که نمره آن بین 29 تا 116 قرار دارد .

در خصوص روايي و پايايي پرسش‌نامه آكسفورد باید اشاره نمود که آرگايل و همکاران ضريب آلفاي 90/0 را با 347 آزمودني، فارنهايم و بروينگ (1993) آلفاي 87/0 با 101 آزمودني و نور (1993) با فرم کوتاه‌تري از اين پرسش‌نامه آلفاي 84/0 را با 180 آزمودني به‌دست آوردند.

در بررسي فرانسيس (1998) آلفاي کرونباخ معادل92/0 به‌دست آمد (نوربالا، 1387). فرانسيس (1998) در پژوهشی بين فرهنگي براي روايي و پايايي پرسش‌نامه شادكامي آكسفورد در دانشجويان انگليسي، آمريكايي، استراليايي و كانادايي ضريب آلفاي اين پرسش‌نامه را بين 89/0 تا 90/0 گزارش نمود (عابدي 1385). همچنین نوربالا (1378) به‌منظور بررسي مقدماتي پاياني و روايي پرسش‌نامه شادكامي آكسفورد 101دانشجوي كارشناسي دانشگاه‌هاي علامه طباطبایي و شاهد (62 زن و 39 مرد) با ميانگين سني5/22(با دامنه 19-39سال) مورد بررسي قرار داد.

بررسي همساني دروني مواد پرسش‌نامه نشان داد كه تمام مواد 29 گانه آن با نمره كل همبستگي بالايي دارند. آلفاي كرونباخ 93/0 و پايايي دو نيمه كردن آزمون92/0 بود. همچنين پايايي بازآزمايي پرسش‌نامه پس از3 هفته79/0 (25-n) در این پژوهش اعتبار و پایایی این آزمون از طریق آزمون شادکامی آکسفورد با ضریب آلفای کرونباخ ، ترتیب 75/0 و 87/0 گزارش می شود .

3: نرم افزار بهبود کیفیت زندگی : نرم افزار آموزشی بهبود کیفیت زندگی شامل مطالب آموزش داده شده در جلسات گروهی و تکالیف خانگی هر جلسه توسط پژوهشگر طراحی گردیده است .

این نرم افزار بصورت خودکار در رایانه راه اندازی می گردد و استفاده از آن برای کاربران با حد اقل اطلاعات کار با سیستم عامل های ویندوز براحتی امکان پذیر است. پیاده سازی و اجرای بسته آموزشی توسط نرم افزار مولتی مدیا بیلدر که نرم افزاری جهت ساختن برنامه های خودکار راه انداز است و توسط پژوهشگر انجام شده است .

روش اجرا : درمان بهبود کیفیت زندگی طی 10 جلسه بر روی آسیب دیدگان نخاعی نوجوان15 تا 25سال ساکن در شهرستان اصفهان که در انجمن ضایعه نخاعی شهرستان اصفهان ثبت نام نموده اند ، اجرا و اثر بخشی آن بر روی رضایت از زندگی و میزان شادکامی آنان بررسی گردید .

شرکت کنندگان همگی قادر به استفاده از ویلچر برای حرکت و تعدادی از آنان نیز با استفاده از بریس و عصا قادر به حرکت بودند . شرایط عمومی شرکت در جلسات ، سواد حد اقل راهنمایی ، آشنایی مقدماتی کار با رایانه و علاقه ی فردی اعلام شد .

جلسات آموزشی در محل انجمن حمایت ازبیماران آسیب نخاعی شهر اصفهان واقع در خیابان آبشار ونیز مرکز توانبخشی آتیه واقع در خیابان آتشگاه برگزار گردید .در فراخوان اولیه 50 نفر از اعضای انجمن برای شرکت در جلسات آموزش گروهی اعلام آمادگی نمودند که بعد از بررسی شرایط 31 نفر دارای شرایط لازم اعلام شدند ، 15نفر بصورت تصادفی اما با این عنوان که جلسات ظرفیت محدودی دارد به عنوان گروه گواه و 15 نفر نیز برای شرکت در جلسات مشخص گردیدند ، بر روی هر دو گروه گواه و آزمون طی دو جلسه با فاصله ی چهار روز ابتدا آزمون رضایت از زندگی داینر و در جلسه ی بعد آزمون شادکامی آکسفورد انجام گردید .

جلسه ی اول : معارفه و معرفی نحوه ی گروه درمانی از شرکت کنندگان و اخذ تعهد .ارائه توضیحات در مورد مفهوم کیفیت زندگی ، رضایت از زندگی و شادکامی. ارائه حیطه های شانزده گانه رضایت از زندگی .

جلسه ی دوم : مرور مطالب جلسه قبل ، ارائه ی مدل پنج عاملی پنجگانه رضایت از زندگی به تشریح . حیطه های ارزشها و اهداف ، احترام به خود ، سلامت ، تفریح و سرگرمی ، به عنوان حیطه های مشترک برای مداخله بر اساس روش درمانی کیفیت زندگی مشخص گردید .

ارائه نسخه ی اول نرم افزار کیفیت زندگی و ارائه توضیحات لازم در مورد چگونگی استفاده از آن و تعیین تکالیف  خانگی نسخه ی اول نرم افزار حاوی مرور مطالب ارائه شده در جلسه ی اول، تعریف کیفیت و رضایت زندگی ، بیان و توضیح حیطه های شانزده گانه و نیز مطالب بیان شده در جلسه ی دوم شامل راهبردهای 5 گانه رضایت از زندگی ( مدل کاسیو ) تمرین آن بصورت فایل پی دی اف .

جلسه ی سوم :آموزش استفاده از اصول شادکامی . ارائه نسخه دوم نرم افزار شامل اصول شادکامی به صورت فایل پی دی اف .اصول شادکامی به صورت پی دی اف ( یک جا ) و بصورت یادداشت جیبی ( تک تک ) و نیز بصورت تصاویر با قابلیت تفکیک پذیری بالا و جذاب جهت قرار رفتن در پس تصویر سیستم عامل رایانه هر فرد در نرم افزار قرار داده شده است .

کاربران می بایست پس از انتخاب مطالعه ی اصول و انتخاب اصول مربوط به خود ، در هنگام استفاده از رایانه تصاویر را به عنوان پس تصویر نمایشگر خود تنظیم نمایند تا درمدت استفاده از رایانه قادر به مطالعه ی چند باره و مرور آن باشند . و نیز استفاده از اصول شادکامی به صورت یادداشت های جیبی ( یک دوم برگ A4) در نرم افزار وجود دارد . که کاربران پس از انتخاب اصول بایستی اقدام به چاپ آنها و تهیه ی یک دفترچه جیبی از اصول خود بنمایند .

جلسه ی چهارم :آموزش رهنمود های مبارزه و کنترل نگرانی ها و افکار منفی. آموزش و تشریح تکنیک رفتاری دروغ سنج و تکنیک ثبت استرس های روزانه که در خصوص مدیریت و رفع استرس ها و طرحواره های منفی ارائه نسخه سوم نرم افزار حاوی نکات آموزشی جلسه

جلسه ی پنجم :آموزش دو تکنیک مراقبه وثبت و تنظیم فعالیت های روزانه . ارائه نسخه چهارم نرم افزار حاوی شرح استفاده از دو تکنیک مراقبه و ثبت فعالیت های روزانه

جلسه ی ششم: آموزش و تمرین کیک شادمانی . بررسی و بحث در باره ی حیطه ی اهداف و ارزشها . ارائه تکنیک دستور العمل نوینی زندگی . ارائه نسخه ی پنجم نرم افزار آموزشی

جلسه ی هفتم: بحث و بررسی حیطه ی احترام به خود به عنوان دومین حیطه ی مورد مداخله آموزش تکنیک موهبت ها و دستاورد ها . ارائه نسخه ی ششم نرم افزار آموزشی

جلسه ی هشتم: آموزش و تمرین تکنیک سبد تخم مرغ ها . مرور تکنیک ثبت استرس های روزانه جهت کنترل و حدف نگرانی های ناشی از درد های مزمن

جلسه ی نهم: بحث و بررسی حیطه ی روابط . آموزش اصل سود بانکی . ارائه ی نرم افزار آموزشی نسخه ی ششم.

جلسه ی دهم : بحث و بررسی درباره حیطه سرگرمی و تفریح . آموزش تدوین هفت علاقه مندی ها و تفریح ها ی هماهنگ با اهداف شخصی. ارائه نسخه هشتم نرم افزار آموزشی.

پس آزمون :دو روز بعد از جلسه ی دهم پس آزمون بر روی گروه کنترل و آزمایش بصورت همزمان اجرا گردید ، یک ماه پس از انجام پس آزمون آزمون پیگیری بر روی هر دو گروه کنترل و آزمایش اجراگردید .

آزمون پیگیری ) یک ماه پس از انجام پس آزمون بر روی شرکت کنندگان آزمون پیگیری انجام شد . تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار آماری 18SPSS- انجام پذیرفت .
 

همانطور که در جدول1 نشان داده شده است، میانگین گروه آزمایش در پیش آزمون برابر(18.07) بود که پس از انجام متغیر مستقل میانگین و انحراف معیار گروه آزمون به ترتیب (20.8) و (3.95) شده است در مقایسه با میزان افزایش میانگین و انحراف معیار در گروه کنترل نتیجه گیری می شود که درمان مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی با استفاده از فناوری رایانه باعث افزایش رضایت زندگی در گروه آزمون ،در مرحله پس آزمون شده است .

همانگونه که در جدول 2 نشان داده شده است تفاوت بین میانگین های تعدیل شده پس از کنترل متغیرهای کنترل در گروه آزمایش و گواه در مرحله پس آزمون و پیگیری با سطح معناداری (05/0≥P)و توان آماری1و مجذور اتا 90/0است .یعنی تغییر در نمرات به دلیل متغیر مستقل بوده است.پس نتیجه گرفته می شود درمان گروهی بهبود کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه باعث افزایش میزان رضایت زندگی در نوجوانان آسیب نخاعی شده است .

همانطور که در جدول (3) نشان داده شده است میانگین گروه آزمایش در پیش آزمون برابر 48.00 بود که پس از اعمال متغیر مستقل ، میانگین افزایش داشته است ، درحالیکه نمرات گروه کنترل ثابت مانده است . این نشان دهنده این است بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون تفاوت معنادار وجود دارد در نتیجه، درمان گروهی کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه باعث افزایش سطح شادکامی گروه آزمون شده است .همچنین این مقدار در آزمون پیگیری ثابت مانده است .

همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده است تفاوت بین میانگین های تعدیل شده پس از کنترل متغیرهای کنترل در گروه آزمایش و گواه در مرحله پس آزمون و پیگیری با سطح معناداری (05/0≥P)و توان آماری 1و مجذور اتا 92.1/ 0 محاسبه شده است یعنی 92.1/0 تغییر در نمرات به دلیل تاثیر متغیر مستقل بوده است و نتیجه گرفته می شود درمان گروهی بهبود کیفیت زندگی مبتنی بر فناوری رایانه باعث افزایش میزان شادکامی در نوجوانان آسیب نخاعی شده در مرحله پیگیری شده است .

نتایج پژوهش نشان می دهد روان درمانی گروهی کیفیت زندگی با استفاده از فناوری رایانه باعث افزایش میزان رضایت زندگی در نوجوانان آسیب نخاعی می شود .

 نتیجه پژوهش حاضر با یافته های کجباف ، ربیعی ، قاسمی (1390) مبنی بر اینکه کیفیت زندگی درمانی باعث افزایش رضایت زندگی در افراد می شود همسویی دارد ، همچنین نتایج پژوهش پاداش ،شادکام و عابدی(1391) نیز روش کیفیت زندگی درمانی گروهی را در افزایش رضایت زندگی زوج های جوان موثر دانسته است .

یکی از مولفه هایی که در درمان کیفیت زندگی مستقیما مورد دخالت قرار می گیرد و تلاش می شود تا با روش ها و تکنیک های مختلف مورد بازسازی شناختی و افزایش قرار گیرد احساس رضایت از زندگی است ( فریش، داینر، 2006). رضایت زندگی درنظریه کیفیت زندگی عبارت است از ارزیابی ذهنی فرد از میزان براورده شدن نیاز ها و آرزوها. (فریش 2006 ،ترجمه خمسه ،1390) .

طغیانی،کلانتری، و مولوی (1390) نیز درمان کیفیت زندگی را بر روی رضایت زندگی نوجوانان بررسی کرده و موثر دانسته است ، نکته ی دیگری که در این پژوهش باید در نظر داشت استفاده از فناوری رایانه در آموزش این روش درمانی بر روی شرکت کنندگان می باشد .

 سابقه پژوهشی که در آن گروه درمانی کیفیت زندگی با استفاده از فناوری رایانه مورد پژوهش قرار گرفته باشد یافت نشد اما استفاده از درمان مبتنی بر رایانه تسهیل و تسریع روش های مختلف درمانی توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار گرفته است . وجدانی، الحانی و کرمانشاهی (1390) با استفاده از بسته ی آموزشی رایانه ایی بر روی نوجوانان مبتلا به صرع بیان کردند که با استفاده از روشها ی مبنی بر رایانه باعث افزایش رضایت زندگی در نوجوانان و خانواده های آنان شده اند.

سین و لیمبومیریسکی(2009) در پژوهشی عنوان کرده اند ،روش های درمانی روانشناسی مثبت در افزایش بهزیستی روانی و رضایت زندگی مثبت در افراد موثرتر از دارونما است است( کجباف ،ربیعی و قاسمی ، 1390). ميتچل ، و استاني در پژوهشی در مقایسه ی روان درمانی های مثبت با روش درمانی حل مسئله و درمان پلاسیبو عنوان کرده اند اگر چه ممکن عاطفه مثبت افراد پس از درمان افزایش نیافته باشد اما این روش ها از دو روش درمانی دیگر بیشتر موجب افرایش عاطفه مثبت و رضایت زندگی و کاهش عاطفه ی منفی در افراد شده است .

سین ، لیمبومرسکی (2009) عنوان کرده اند افزایش در رضایت زندگی با مداخله روشهای درمانی روانشناسی مثبت نگر، در طول زمان از ثبات کافی برخوردار نبوده است.

یکی از دلایلی که ممکن است در میزان اثر بخشی روش درمانی مثبت نگر تاثیر داشته باشد نقش عوامل ژنتیکی و شخصیتی در رضایت زندگی و عاطفه مثبت در افراد است و اینکه این عوامل معمولا در طول زمان کمتر دستخوش تغییر می شوند . افراد با طبیعت خوشحال و یا ناراحت بدنیا می آیند و زندگی می کنند و این طبیعت به طور قابل توجهی در افراد در طول زندگی ثابت می ماند اگر چه عواملی مختلف ایجاد شده در زندگی مانند حوادث مثبت مانند ازدواج یا تحصیل و حوادث منفی همچون بیماریها و حوادث تروماتیک مانند معلولیت ها این عامل را دستخوش تغییر می کنند اما افراد خیلی زود به شرایط ایجاد شده عادت می کنند و زندگی آنها به روال معمولی که ناشی از طبیعت ، ژنتیک و شخصیت آنها می باشد برمی گردند.( مولوی ، طغیانی ،کلانتری 1390)

فیلیپس معتقد است ژنتیک در درجه ی اول عوامل تعیین کننده بهزیستی ذهنی و مولفه های آن از جمله رضایت زندگی است .(فلیپس2006) داینر ، لوکاس و اوشی(2002)با رویکر متعادل تری عنوان می کنند که در کل شخصیت و ژنتیک 50/0 بهزیستی روانی کوتاه مدت و 80/0 بهزیستی روانی بلند مدت را تعیین می کنند .

در پژوهش حاضر روش درمانی کیفیت زندگی در مرحله ی پیگیری نیز دارای ثبات کافی و معنادار در افزایش رضایت زندگی شرکت کنندگان بوده است بر همین اساس می توان عنوان کرد که محتوی و مضمون تکالیف ارائه شده در این روش درمانی به گونه ایی طراحی شده است که از افراد نوعی درگیری شناختی و فکری را طلب میکند مانند نقشه ی معنا و هدف در زندگی و یا ارتباطات اجتماعی فرد .

بالو در پژوهشی نشان داد که پرداختن به معنویات در افراد دارای دردها و ناتوانی های مزمن می تواند باعث افزایش رضایت زندگی و بهزیستی روانی آنان شود (بالو، 2007). نتایج پژوهش حاضر با یافته های پژوهش های سابق همسویی ندارد ، یکی از علل آن را می توان استفاده از نرم افزار آموزشی رایانه ایی توسط گروه آزمایش بر شمرد که به نوعی افراد تحت آموزش را به مرور و استفاده ی مسمتر از تکالیف و تمرین های آموزش داده شده دعوت می کند .

برهمین اساس افراد تحت آموزش در هنگام استفاده از رایانه با روش های مختلفی چون استفاده از تصاویر پس زمینه ی رایانه ایی و یا تمرین تکنیک ها در طول زندگی روزمره که در روش های آموزشی جدید بر آن تاکید میشود مانع عود و بازگشت عواطف منفی ایجاد کننده ی نارضایتی در زندگی خود می شوند .

شادکامی عبارت است از احساسات و عواطف فرد نسبت به خود محیط اطراف وی که حاصل نگرش و شرایط عینی هر فرد است (فریش 2006، ترجمه خمسه، 1390 ) .شادکامی حاصل نگرش فرد و شرایط عینی فرد در محیط زندگی وی می باشد . پژوهش ها در زمینه ی میزان شادکامی و بهزیستی روان حاکی از آن است که شادکامی می تواند به عنوان پیشگوی بهزیستی روانشاختی افراد بکار رود ، به عبارت دیگر شادکامی تا حد زیادی تغییرات ایجاد شده در بهزیستی روانشناختی افراد را پیش بینی می کند (قاسمپور ،جودت، سلیمانی، شعبانلو و قاسمپور ،1392).

در درمان کیفیت زندگی تلاش می شود تا با تغییر توامان نگرش و نیز محیط عینی فرد شادکامی فرد را افزایش دهد. یافته های پژوهش حاضر با نتایج پژوهش پاداش، فاتحی و عابدی (1389) که روش درمانی بهبود کیفیت زندگی گروهی را بر روی زوج های جوان اجرا و اثر بخشی آن را مورد آزمون قرار داده بودند همسویی دارد .

همچنین فریش (2005) به عنوان ابداع کننده روش درمانی کیفیت زندگی طی اجرای این روش بر روی گروه های مختلف از جمله افرادی که دارای ناتوانی ها و درد های مزمن بوده اند نتایجی حاکی از افزایش معنادار شادکامی در افراد گروه آزمایش بدست آورده است .

 آنچه که در درمان کیفیت زندگی تحت عنوان اصول شادکامی شناخته می شود و نیز تمرین های مختلفی که با هدف افزایش مستقیم شادمانی در افراد طراحی شده است ، شامل جدید ترین اصول و یافته ها در زمینه ی روانشاسی شادی و مثبت نگر است ، که البته با مبانی نظری شناخت درمانی و روانشناسی مثبت همراه است ، بطور کلی روانشناسی مثبت نگر بر خلاف عرف رایج روانشناسی تاکید بر جنبه های سالم و مثبت شخصیت انسان دارد .

نتایج پژوهش کجباف ، قاسمی و ربیعی (1390) نیز با یافته های این پژوهش همسویی دارند . همچنین مولوی ، طغیانی ، کلانتری(1390) نیز روش درمانی کیفیت زندگی را بر روی نوجوانان پسر به اجرا دراوردند و به نتایج مشابهی رسیدند .

 این درمان می تواند موجب افزایش میزان عواطف و افکار مثبت نسبت به افکار و عواطف منفی فرد نسبت به خود و محیط اطراف وی گردد و این همان شادکامی می باشد .

نتایج این پژوهش با یافته های لیمبوبرسکی ، شکات ، شلدون و الیوت (1999) مبنی بر اینکه این روش درمانی را در افزایش شادکامی و عواطف مثبت موثر می باشد همسویی دارد. نکته ی قابل توجه دیگر پژوهش بکر ، هرزبرگ، ، ماردسن و تومانک (2010) در زمینه استفاده از روش های مشاوره ایی مبتنی بر فناوری رایانه بر روی بیماران دارای درد های مزمن است ،این پژوشگران با استفاده از روش مشاوره مستمر مبتنی بر رایانه بر روی بیماران مبتلا به دردهای مزمن طی سه ماه توانستند میزان شادکامی را در این دسته افراد به میزان معناداری افزایش دهند که نتایج آن با یافته های این پژوهش همسو می باشد .

بایستی به این نکته توجه داشت که شادکامی تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل مختلف عینی و شناختی در زندگی فرد است ، بهبود کیفیت زندگی درمانی می کوشد تا این عوامل را به گونه ایی منظم تقسیم بندی کند و در بهبود وضعیت هرکدام از آنها مداخلاتی را بر اساس روشهای درمان شناختی و روانشناسی مثبت نگر انجام دهد .

 همچنین برخی دستورات آموزشی که در این روش درمانی تحت عنوان اصول شادکامی از آنها یاد می شود به گونه ایی پند آموز به بازسازی طرحواره های شناختی افراد در حوزه ی دستیابی به شادکامی می پردازد بنا به گزارش داینر (2006) در صورتی به صورت مستمر و پایدار توسط فرد تحت درمان و آموزش مورد استفاده قرارگیرد نقش قابل توجهی در بازسازی طرحوارهای شناختی فرد و افزایش شادکامی در وی دارد .

 پرسشنامه شادکامی اکسفورد  ، پرسشنامه سوالی  رضایت زندگی داینر ،شرح کامل جلسات  گروه درمانی  و تصاویر نرم افزار بهبود زندگی  به صورت فایل پی دی اف از طریق  لینک زیر  قابل دسترس  است

1- Diener, Seligman
2- quality of life
3: Hornquis J
4- Diener, Oishi & Lucas
3-character strengths and virtues
4-quality of life therap
5-life satisfaction
6-Aron T. Beck's
7-Micle B Frisch
1-Health and physical health.
2-Self-esteem
3- Goals and values
4-Work
5-Money
6-Game
7-Learning
8-Creativity
9-Helping others
10-Love
11-Friends
12-Children
13-Home
15-Society
16-Mate
17-Life in general
18-Eid&Larson
19-CASIO
20-living conditions
21-attitudes
22-standards that we have defined for ourselves
23-Values
24-general life satisfaction
1-Park &Park
2-Elfstrom ,Smithson&Kennedy
3-Martin ,Diter & Latimier
4- Heimlich, Westbrook, Austin, Cramer &Devinsky
5-Atrophy
6- Fann , Charles, Bombardier &Denise
7-Veenhoven
8-Androz ,MC cattle
9-Keulers, Welter &Spawn
 1-computer- based Instruction (CBI)
2-Stoup,Reit
3-Goudman ,Williams&Houlihan
4- Satisfaction with Life Scale(SWLS)
1- Gouveia
2- Blais,Ford
3- Ye
4-Pons
5-Diener,Luka
6-oxford happiness inventory
7- Argyle
8-Beck
9-validity
10- reliability
11-Farnhaim, Boring
12 -Nor
13-Francis
1-Quality of life therapy Software
2-Windows aplictions
3-Multimedia biulder
4-PDF
1-Mitcheal.Estaniy
2-Stanye
-Sin
- Lyubomirsky
5- Phillips
6-Balowe
1- Lyubomirsky,Sheldown&Shekade&Eliyot
 

امینی ر، افسردگی در بیماران ضایعه نخاعی .1383،پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان 11-16
بیانی ع،محمد کوچکی ع، گودرزی ح، اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی .فصلنامه روانشناسان ایرانی. (1386)3-11.ص 259- 265 .
پاداش، فاتحی زاده ، عابدی . اثربخشی درمان بهبود کیفیت زندگی بر شادکامی همسران .1390، فصلنامه روان درمانی و مشاوره خانواده ،1 (1) 113-115.
ثابت ، مهرداد. کاشانی. (1389) هنجاریابی آزمون شادکامی آکسفورد . فصل نامه اندیش و رفتار ، 15، 7.
شاهنده ، وامقی ، حاتمی زاده ، کاظم نژاد .(1389) کیفیت زندگی افراد مبتلا به ضایعات نخاعی . مجله بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی ،3(3) 5-19.
شیخی،م1، احدی ، ح. ، هومن ،ح . سپاه منصور،م (1389) .مشخصه هاي روان سنجي مقياس رضايت از زندگي فصلنامه تازه های روانشناسی صنعتی سازمانی .1، 4، 17-25. 1389.
عابدی ، م . (1383) شادی در خانواده ،چاپ دوم، تهران، نشر مطالعات خانواده .ص 24-28
عابدی ،م. میرشاه جعفری ، ا ، لیاقتمدار، مج (1385) هنجاریابی پرسشنامه شادکامی آکسفورد در دانشجویان دانشگاه اصفهان . فصلنامه اندیشه و رفتار . 12، (2) 95-100.
عربگل ف .(1385). عوامل موثر در رضایت زندگی و شادکامی در نوجوانان.مجموعه مقالات همایش ملی سلامت خانواده ،تهران .1389
علی پور ا، نوربالا ا ، ارژه ایی ج، مطیعیان . شادکامی و عملکرد ایمنی بدن .مجله روانشناسی .(1379)، 15-9 ص 220-231.
فریش ، م ب ،روان درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی :کاربرد رویکر رضایتمندی از زندگی درروانشناسی مثبت نگر و شناخت درمانی . ترجمه ،اکرم خمسه ،(1388). نوبت چاپ اول، تهران، انتشارات ارجمند .
فریش ، م ب ،روان درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی جلد 2 :کاربرد رویکر رضایتمندی از زندگی درروانشناسی مثبت نگر و شناخت درمانی . ترجمه ،اکرم خمسه ،(1388). نوبت چاپ اول، تهران، انتشارات ارجمند .
قاسمی ع ، کجباف م ،ربیعی ا .1389. اثربخشي گروه درماني مبتني بركيفيت زندگي بربهزيستي ذهني وسلامت روان.مجله روانشناسي باليني، 3 (2)، ص 23-34 .
قاسمپور ع ، جودت ج، سلیمانی م ، شعبانلو ژ و قاسمپور ر ،(1392) شادکامی به عنوان پیشگوي بهزیستی روانشناختی. مجله تازه هاي علوم کاربردي ورزش، 1.(2): 32-25 .
طغیانی م ،کلانتری م ، و مولوی م .(1390).اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر کیفیت زندگی بر شادکامی نوجوانان راهنمایی ، مجله روانشناسي باليني، 4 (3)، ص 27-39 .
نظیری ، سعید و فریبا(1380)بررسی تاثیر برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه در کیفیت زندگی افراد معلول جسمی حرکتی 15تا65 سال درخمینی شهر اصفهان ،پایان نامه کارشناسی ارشد کار درمانی روان، دانشگاه علوم پزشکی ایران.
نوربالا، ا. (1387). بررسي مقدماتي و روايي پرسش‌نامه شادكامي آكسفورد در دانشجويان دانشگاه‌هاي تهران.فصلنامه انديشه و رفتار. 5، 1و 2، 60-55.

Argyle, M. , Martin, M. & Lu, L. (1995). Testing for stress and happiness: The role of social
Argyle M.2000.Psychology and Religion. An introduction. London: Routledge Baily A.Winnieeng, F., Frisch, MB, & Snyder, CR.2007.Hope and optimism as related to life satisfaction. The Journal of Positive Psychology, 2(3): 168-175.
Becker A, Herzberg D, Marsden N, Thomanek S, Jung H, Leonhardt C. A new computer- basedcounseling system for the promotion of Physical activity in patients with Chronic diseases- Resultsfrom a pilot syudy. Patient Education and counseling 2010, doi:10.1016/j.pec.2010.05.024.
Diener E, Lucas, RE, Oishi S. Subjective wellbeing. J Clin Psychol. 2002; (24): 25-41.
Diener E.2000.Explaining differences in societal levels of happiness: Relative standard, need fulfillment, culture, and evaluation theory. Journal of Happiness Studies, 1, 41-78.
Diener E, Seligman MEP. 2003. Very happy. Psychological Science, 13:81-84.
Eid M, Larson RJ. The Science of subjective well-being. New York: Guilford press; 2008.
Elfstrom, P Kennedy, Smithson; Condition-related coping strategies in persons with spinal cord lesion:a cross-national validation of the Spinal Cord Lesion-related CopingStrategies Questionnaire in four community samples,spinal Cord (2007) 45, 3–8
Fann , Charles, Bombardier, Denis.(2012) .for the PRISMS Investigators Depression after dpinal cord Injury: morbidities, mental health service use, and adequacy of treatment,(2012) 5-7
Frisch MB. (2006)Quality of life Therapy. New jersey: John Wiley & Sons Press.
Goodman, MPH, Jette, Houlihan, , Williams . Computer and Internet Use by Persons After Traumatic SpinalCord Injury .by the American Congress of Rehabilitation Medicine ,2009; 1492-1498
Heimlich TE, Westbrook LE, Austin JK, Cramer JA,: adolescets attitudes toward epilepsy: further validation of the child attitude toward illness scale (CATIS). Journal ofPediatric Psychology 2009; 5(24); 339-345.
Hornquis J. The concept of quality of life inScandinavian. J soc Med. 1982; (10): 760.2- Seligman MEP. What is the good life. Avalibale at:American PsychologyAssocation. 1998; (29): 1.
Keulers BJ, Welters CFM, Spawn, Houpt P. Can face-to-face patient education bereplaced by computer-based patient education. Patient education andcounseling. 2007; 67: 176-182
Kemp B.J. and Ettelson D. (2001) Quality of life while living and aging with a Spinal Cord Injury and other Impairments. Top Spinal Cord Injury Rehabilitation. 6(3): 116-127.cognitive factors. In C. D. Spielberger, & I. G. Sarason. (Eds). (1995) Stress and emotion, Washington D. C: Taylor & Francis.
Lucas RE, Diener E, Suh ED. Criminate Validity of well-being measures. J Per and Soc Psychol. 1996;(71): 616-628.
Lyubomirsky, S. King, L. & Diener, E (2004). Happiness is a good thing: A model of the benefits of chronic positive affect. Psychological Bulletin.
Martin, Ditor, Latimer, Long-term exercise training in persons with spinal cordinjury: efects onstrength, arm ergometry performance and psychological well bein. Department of Kinesiology, McMaster University, Hamilton, Ontario; University, (2003) 3-10
Park J. and Parks P.K.(1995) textbook of prevention and social medicine. 15th edition, India: Banarsids.
Phillips D. Quality of Life. (Concept, PolicyAnd Practice): Rutledge Press; 2006.
36- Diener E, Lucas, RE, Oishi S. Subjective wellbeing.J Clin Psychol. 2002; (24): 25-41.
Sin N, Lyubomirsky S. Enhancing Well-Beingand Alleviating Depressive Symptoms WithPositive Psychology Interventions: A Practice- Friendly Meta-Analysis. J Clin Psychol. 2009;65(5): 467-487.